Афанасий Ломонос
Афанасий Ломонос | |
---|---|
Тӱрлылык | Калык-христиан |
Вес семын | Вуверым поктымаш, Кугу шинчан Афанасий, Теле Афанасий |
Ыҥ | теле «тодылтмаш» |
Палемдат | славян-влак |
Кече | 18 (31) шорыкйол |
Йӱла | «вуверым поктеныт», комбым пырчым пукшаш тӱҥалыныт |
Афанасий Ломонос — (Афанасий кече) — славян-влакын 18 (31) январьлан калык календарьыште кече. Лӱм Кугу Афанасийын лӱмжӧ гыч ышталтын. Тиде кечын Русьышто вуверым поктеныт[3]. Белорус-влак ты кечым «комбо пайрем» маныныт[4].
Кечын моло лӱмжӧ
сев.), Афанасий-пучеглаз, Афанасий-береги-нос, Афанасий зимний, Афанасий-мороз, Афанасий, Кирилл, Афанасий-Сердце (влад.)[7], белор. Гусінае свята, Панас[4], Апанас, Кірыл[8], болг. Атанасовден, Атанас, Зимний Атанас[9], Чуминден, Лелиндеп[10]; серб. Атанасиjу Велики[11], Чуминдан, Теткин дан[10]; чех. Prisky[12]; полякла św. Pryska[13].
Тиде кечым моло-влакат шотлат: православий славян-влак — Кугу Афанасий, Александрийысе Кирилл; славян католик-влак — Шнуй Приска[14]; кӧн лӱмжӧ кече лӱмыштӧ уло.
Эрвел славян-влакын йӱлашт
Тиде статьяште утыждене шуко цитате але пеш кужу цитате-влак улыт. |
Тыге шоненыт: тиде кече гыч вувер-влак «утыжден весела лийме дене» шабашеш вуйушым йомдареныт. Садланак лач афанасий йӱштӧ годым оза-влак ялысе шӱведыше-влакым ӱжаш тыршеныт, вет нунын деке «вуверкува коштеш» [3].
Вуверым поктен колташ ӱжмӧ шӱведыше йӱдым ӱжшӧ-влак деке толеш, — тудын толшашыж нерген кугу оза ден озавате веле пала, туге шоненыт, пуйто тиде шуктыде ок лий, уке гын, нимат ок лек. Пелйӱдым шӱведыше кува йӱларадамым шукташ пижеш: «тӱньык-влакым шӱведа, вувер-влак тиде корно дене гына пӧртыш пурат». «Князь» йымалан ишкым кыра, шым коҥга гыч ончылгочак погымо ломыжым шава да тылеч вара ял капка деке каяш тарвана. Тыштат тудо ломыжым шава, умылаш лийдыме мутым ойлен, нигӧлан возымо шӱведыме мутым ойлыштеш. Ойлат, пуйто вуверкува иктаж-кӧлан осалым ышташ шонен, тӱньыкыш пура; но тӱньык шӱведыме гын, уло пӧрт да кудывечыже тудын шӱдымыж деч эрыкан улыт. Тошто ырыман преданийым палыше еҥ-влак вуверын шабаш ден шабаш чоҥештылаш ойырен налме корныжымат раш палат. Эн ончычак нуно кечывалыш чоҥештат — Чара курыкыш, а тушечын нуным кас ӱжара шупшеш. Вуверым поктылшо шӱведыше-влак ялысе касвел печым шӱведат. Чоҥештен толеш кызыт гына шӱведыме тӱньык гыч чоҥештен лекше вуверкува, пече деке миен тӱкна, тыштат тудлан эрык корно уке, але кум мланде гоч ял деч ӧрдыжкӧ чыма, але чара йолжо дене шым коҥгаш олтыман ломыжым тошкалеш гын, шке вуйжым шалата. Шӱведышым мунло пашажлан тӱрло поро дене суапландарат[15].
Белоруссийысе Смоленск губернийыште кечым «комбо пайрем» маныныт. Тиде кече гыч комбым пырче дене пукшаш тӱҥалыныт. Кресаньык-влакын шонымышт почеш тиде кечын игече поранан гын, чоҥештылше ош мамыкым тӱргыктен гын, тиде ийын комбиге шуко лекме нерген пале семын акленыт[8].
Афанасийын кечыже вольык курго шотышто теле кыдалне шотлалтын, вӱташте шогыктымо жапын пелыже. Курго шапаш пелыже утла кодын гын, кресаньык тургыжланыде кертын да шошо агам ласкан вучен. Шагалрак кодын гын, оза утларак шапашлен пукшаш тыршен. Белорус-влак «Шнуй Афанасийым вольыкым йӱштӧ деч аралыше» маныныт[8].
Калыкмут ден пале-влак
- Афанасий нер ден пылышым кӱреш[16].
- Афанасий Ломонос — неретым арале[17].
- Афанасий ден Кирилло нерет гыч шупшын налыт[18].
- Офонась кечын — эн вожшо, эн йӱштӧ ила (йӱдйымал)[19].
- Афанасийлан поран лиеш гын, шошо кужун шуйна[20].
Тыгак ончо
Палемдымаш
- ↑ Некрылова, 2007, с. 578.
- ↑ Некрылова, 2007, с. 113.
- ↑ 3,0 3,1 Коринфский, 1901, с. 117.
- ↑ 4,0 4,1 Лозка, 2002, с. 50.
- ↑ Никитина, 2013, с. 116.
- ↑ Сахаров, 1997, с. 248.
- ↑ Атрошенко, 2013.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Васілевіч, 1992.
- ↑ Колева, 1973, с. 280.
- ↑ 10,0 10,1 Седакова, Толстая, 1995, с. 119.
- ↑ Недељковић, 1998.
- ↑ Валенцова и др., 2012, с. 634.
- ↑ Валенцова и др., 2012, с. 635.
- ↑ Валенцова и др., 2012, с. 634, 635.
- ↑ Коринфский, 1901, с. 117–118.
- ↑ Рожнова, 1992, с. 23.
- ↑ Некрылова, 2007, с. 74.
- ↑ Калинский, 1997, с. 195.
- ↑ Некрылова, 2007, с. 75.
- ↑ Юдина, 2000, с. 218.
Литератур
- Атрошенко О. В. Русская народная хрононимия: системно-функциональный и лексикографический аспекты // Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук. Уральский федеральный университет. — Екатеринбург, 2013.
- Январь / Валенцова М. М., Плотникова А. А., Ясинская М. В. // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 2012. — Т. 5: С (Сказка) — Я (Ящерица). — С. 632–636. — ISBN 978-5-7133-1380-7.
- Из словаря «Славянские древности» // Славяноведение. — М.: Наука, 1994. — № 3 (май–июнь). — С. 3–33.
- Афанасия-ломоноса // Толковый словарь живого великорусского языка : в 4 т. / авт.-сост. В. И. Даль. — 2-е изд. — СПб. : Типография М. О. Вольфа, 1880—1882.
- Калинский И. Церковно-народный месяцеслов на Руси. — М.: Терра, 1997. — 301 с. — ISBN 5-300-01265-3.
- Колева Т. А. Болгары // Календарные обычаи и обряды в странах зарубежной Европы. Зимние праздники. — М.: Наука, 1973. — С. 266–283.
- Коринфский А. А. Январь-месяц // Народная Русь : Круглый год сказаний, поверий, обычаев и пословиц русского народа. — М.: Издание книгопродавца М. В. Клюкина, 1901. — С. 109—119.
- Некрылова А. Ф. Русский традиционный календарь: на каждый день и для каждого дома. — СПб.: Азбука-классика, 2007. — 765 с. — ISBN 5352021408.
- Никитина А. В. Русская традиционная культура. Учебное пособие для иностранцев. — М.: ФЛИНТА, 2013. — 214 с. — ISBN 978-5-9765-1768-4.
- Рожнова П. К. Радоница. Русский народный календарь: обряды, обычаи, травы, заговорные слова. — М.: Дружба народов, 1992. — 174 с. — ISBN 5-285-00135-8.
- Сахаров И. П. Русское народное чернокнижие. — СПб.: Литера, 1997. — 416 с. — ISBN 5-86617-023-X.
- Афанасий / Седакова И. А., Толстая С. М. // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 1995. — Т. 1: А (Август) — Г (Гусь). — С. 119—121. — ISBN 5-7133-0704-2.
- Юдина Н. А. Энциклопедия русских обычаев. — М.: Вече, 2000. — 510 с. — ISBN 578380813X.
- Васілевіч Ул. А. Беларускі народны каляндар (белор.) // Паэзія беларускага земляробчага календара. Склад. Ліс А.С.. — Мн., 1992. — С. 554-612. Архивировано 11 ага 2012 года. (белор.)
- Лозка А. Ю. Беларускі народны каляндар (белор.). — Мн.: Полымя, 2002. — 238 с. — ISBN 98507-0298-2. (белор.)
- Неделькович, М. Годишњи обичаји у Срба (серб.). — Београд: Вук Караџић, 1990. (серб.)
- Неделькович, М. Српски обичајни календар просте 1998 године. — Београд: Чин, 1998. Архивная копия от 20 шорыкйол 2009 на Wayback Machine (серб.)