Антонио Вивальди

Антонио Вивальди
итал. Antonio Vivaldi
Шочмо годсо лӱм	итал. Antonio Lucio Vivaldi
Шочмо кече	4 марта 1678(1678-03-04)[…]
Шочмо вер	Венеций, Венецианская республика[d][…]
Колымо кече	28 июля 1741(1741-07-28)[…] (63 ий)
Колымо вер	Вена, Эрцгерцогство Австрия[d], Священная Римская империя[d]
Эл	Венецианская республика[d]
Паша сомыл	семлызе
Ача	Giovanni Battista Vivaldi[d]
Ава	Camilla Calicchio[d]
Автограф
Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Анто́нио Лю́чио Вива́льди (итал. Antonio Lucio Vivaldi; 4 ÿярня 1678, Венеций — 28 сÿрем 1741, Вена) — итальян композитор, скрипач, педагог, дирижёр. Вивальдим XVIII курымын итальян скрипка дене шоктымо сымыктышын ик эн тале представительжылан шотлат. Эше илыме жапыштыжак уло Европышто кÿкшыт суапым налын. Тÿҥ шотышто Вивальди инструментан концерт-влаклан кöра палыме лийын, утларакшым скрипка дене. Тудын эн палыме пашажлан «Идалык жап-влак» ныл скрипичный концерт серийым шотлат.

Илышгорно

Шочмыжо да йоча пагыт

Антонио Вивальди 4 ÿярня 1678 ий Брешиаште пагалыме еҥ лийыныт, туштак 1655 ийыште композиторын ачаже шочын, Джованни Баттиста (1655–1736). Лу ияш годым Джованни аваж дене Венецийыш илаш кусненыт, куштыжо ÿпым тÿредшылан тунемын. Тудо жапыште клиент-влакын яра жапыштым сылнештараш манын тÿрлö музык инструмент-влак лийыныт. Джованни жапын-жапын скрипка дене шоктен да варажымат шкенжым музыклан пуэн.

1677 ийыште Джованни Камилла Каликкьо (1655–1728) дене ушнен, ик ий гыч нунын Антонио лӱман эргышт шочеш. Черке возымаште Антонион кум шÿжарже лийын манын палемдыме – Маргарита Габриэла, Чечилия Мария да Дзанетта Анна, да кок шольыжо – Бонавентура Томасо да Франческо Гаэтано, кудышт ачаштын пашам шуеныт да цирюльник лийыныт.

1685 ийыште Джованни Баттистын «Sovvegno dei musicisti de Santa Secilia» музык сообществылан тÿҥалтышым пыштыше-влакын спискыште палемдалтын, директорже кумдан палыме композитор, икмыняр опер-влакын авторжо Джованни Легренци лийын. Варажым Джованни Святой Марк соборын капеллыште тÿҥ скрипач лийын. Тудо жапыште тичмаш лÿмжым Джованни Баттиста Россо манын палемденыт. Молан манаш гын тудын ÿпшö йошкарге лийын, а тыгайже Венецийыште шуен вашлиялтын. Антониолан тыгай ÿп тÿс ачаж деч логалын, варажым тудым «йошкар священник» (итал. il prette rosso) манын лÿмденыт. Композиторын самырык пагыт да музыкым тунеммаш нерген шагал каласалтын. Антонион икымше музыкым туныктышыжо ачажак лийын докан, скрипке дене шокташ туныктен.

Антонио скрипка дене лу ий гыч шоктен, 1689–1692 ийлаште ачажын олмеш Святой Марк соборын капеллыште шоктен. Южо источниклаште ончыктат: Антонио музык теорийым да композицийым Джованни Легренци дечын тунем налын, но Легренци 1590 ийыште колен, сандене тидын дене южо шымлызе-влак огыт келше.

Самырык пагыт

Ачажын соборышто пашам ыштымыже Антонио ончыклыкланже негыз лийын. Тудо священнослужитель лияш шонен. Молан манаш гын тудо жапыште Италийыште духовный да музык пашам совмещатлымаш тыглай лийын. Вивальди священник саным налын да вес кечын шкенжын икымше мессым Сан-Джованни-ин-Олео черкыште служитлен. 1 идым 1703 ийыште «Пиета» черке приютын консеваторийышке скрипке дене шокташ туныктышо семын пурен. Тиде черке эн сай ÿдыр-влаклан музык школ лÿмым нумалын. Варажым оркестрын дирижёржо лийын да концерт-влакын вуйлатышыже (maestro de concerti), тудын сомылышкыжо тиде консерваторийын духовный да светский концерт-влаклан мурым возаш пурен. Музыкант профессийым тудо аббат-минорит духовный сан дене совмещатлен, но варажым тиде сан дечын Вивальдим кораҥденыт. Тудо черкыште службо жапыште шкенжым кучен огеш керт манын ойленыт. Антонио кораҥмашлан вес амалым ойлен: астме приступлан кöра тудын шуко гана черке службым чараш логалын. Но туге гынат, мутлан, Григорий Орлов тыгай амалым палемден: Антонио черке службым коден ризницыш каен, вуйушыш толшо у мелодийым возен шукташ манын.

1703 ийыште графиня Лукреция Тревизан деч Святой Иоанн черкыште 90 обетный заутренийым служитлаш заказым налын. 1704 ийыште 17 сорла тылзын viola d’amore играм туныктымылан ешартыш премийым налын. Пел обетный заутренийым служитлыме деч вара, Вивальди Лукреция Тревизанын заказ дечын черле лиймылан кöра шöрлен. 1705 ийыште Джузеппе Салан савыктыш Венецийыште тудын скрипкалан 12 сонетым савыктеныт. Варасе ийлаште Вивальди эше икмыняр гана ик але икмыняр инструмент-влаклан соната жанр деке пöртылын. 1709 ийыште Венецийысе Бортоли савыктыште савыкталтше Вивальдин кокымшо опус, чембало дене сопроводитлалтме скрипкалан 12 сонат пурен. 1706 ийыште Вивальдин калык ончылно француз посольствын полатыште икымше выступлений лийын. Тиде саманыште Вивальди Брагора площадь гыч пошкудо Сан-Проволо приходыш у, кугырак пöртыш илаш кусна. 1711 ийыште «L’estro armonico» («Гармоническое вдохновение») 12 концерт савыкталтын. Тиде ийыштак тудо тунемше-влакын концертыштын тÿҥ вуйлатыше лийын, 1713 ий гыч – «Пиета» ÿдырамаш консерваторийын директоржо («Ospedale della Pietà»). Тиде ийлаште Самырык Вивальди тыршен туныктымаш да композитор пашам ыштен. Тудын лÿмжö шочмо Венецийыште палыме лияш тÿҥалеш. Тудо жапыште Венецийышке шуко путешественник-влак толеденыт, сандене Вивальдин лÿмжö Венеций деч тораштат палыме лиеш. Тыге, 1709 ийыште «Пиетыште» ораторийым ончыктымо годым Вивальди Фредерик IV-лан палемдыме лийын, кудыжлан варажым 12 скрипке сонатым пöлеклен. 1712 ийыште, Венецийыште илыме жапыште немыч композитор Готтфрид Штёльцель дене вашлиялтын. Тыге, Штёльцель икымше немыч музыкант лийын, кудыжо Вивальди дене пеҥгыде кылым кучен.

Композитор пашам тÿҥалмаш

1713 ийыште Вивальди шкенжын икымше произведенийым возен: «Ottone in villa» («Оттон на вилле») оперым. Премьерыже 17 ага тылзын тудо ийыштак Театро делле Грацие (Teatro delle Grazie) венециан сценыште лийын. Опера кугу кÿкшытыш лектын, молан манаш гын венециан импресарион тӱткышышке логалын. Вашке Вивальди Модотто (Сан-Анджело театрын оза) деч у оперлан заказым налеш. Тудын дене Вивальди шкенжын пытартыш «Фераспе» (1739) оперыже марте пеҥыде кылым кучен. Ик ий гыч, 1714 ийыште, «Orlando finto pazzo» («Роланд, мнимый безумец») лӱман кокымшо оперым воза. Опера Грацио Браччьолин либреттолан возен, кудыжо итальян поэт Лудовико Ариостон «Неизвестный Роланд» поэмын эрыкан переработкыжо лийын. Вашке композитор латин текст-влаклан кок ораторийым возен: «Моисей, бог фараонов» 1714 ийыште да «Юдифь торжествующая» 1716 ийыште. «Моисей, бог фараонов» икымше ораторийын партитурыжо варажым йомын.

Святой Сессилий рим консерваторийыште лач ораторийын текстше да исполнитель-влакын лÿмышт кодын, кушечынже коеш: чыла партий-влакым тунемше ÿдыр-влак модыныт, пöръеҥынымат. «Юдифь торжествующая» ораторий Вивальдин эн сай пашажлан шотлалтеш. Композитор да педагогын талантшым пален налын Вивальдин тунемше-влакын чотышт шукемын. Но туге гынат ни у тунемше-влак, ни «Пиета» консерваторийыште пашам ыштымаш Вивальдим театрыште пашам ыштыме деч кораҥен кертын огытыл. 1715 ийыште Сан-Анджело театр деч заказым налын – 12 тÿҥ арий «Nerone fatto Cesare» («Нерон, ставший Цезарем») оперыште. 1716 ийыште тиде театрланак «L’incoronazione di Dario» («Коронация Дария») оперым возен. Тиде ийыштак «La costanza trionfante degl’amori e de gl’odii» («Постоянство, торжествующее над любовью и ненавистью») оперым Сан-Мозе венециан театрлан возен. Тиде театр дене Вивальди последующие ийыштат кылым кучен. Тиде опер-влакын премьерышт 1716 ийыште карнавалыште эртен. «Scanderbegh» («Скандербег») оперым 1718 ийыште флорентий театр сценыште шындымаш Вивальдин вес эллаште палыме лиймыж нерген рашын ончыкта.

Чумыр налмаште, 1713–1718 ийлам шымлызе-влак Вивальдин эн продуктивный пагытлан шотлат: тиде вич ийыште тудо кандаш оперым возен.

Илыш Мантуйышто (1719—1722)

Композиторын 1719–1722 ийласе илыш нерген шагал палат. 1737 ийысе композиторын серыш да операн аннотаций гыч раш коеш: Вивальди тиде ийлам Мантуя олаште да Феррара олан кардинал-архиепископ Вивальдин языкыш пурымыжлан олаш пураш да мессым служитлаш чарен. Туге гынат тудо эре кугу пагалымаш дене шке йолташыж-влак нерген ойлен да лÿмнерыштым арален.

Рим пагыт (1723—1724)

Мантуйышто кум ий службо деч вара Вивальди Венецийыш пöртылын. 1723 ийыште икымше гана Жак-Жак Руссо Вивальдин музыкшым кÿкшын аклен да шкежат тиде цикл гыч икмыняржым флейте дене шоктен. Тыгакак кумдан палыме улыт тыгай концерт-влак: «La notte» («Йӱд»), «Il cardellino» («Олагайык иге»), «Gloria», «Magnificat», «Stabat Mater», «Dixit Dominus». 1735 ийыште адакат кÿчык жаплан капельмейстер лийын.

Илышын пытартыш ийла

Кунам Вивальди Венеций гыч каен раш пале огыл, но 1740 ий ÿярня тылзын музыкант, Венецийым коден, Карл VI кугыжа деке кая. Вивальдийын Саксонийыш кая. Туштак тудо черланен докан. Чылашт дене мондымо, черле, окса деч посна тудо Венышке пöртылеш. Тыште Вивальди 1741 ий пеледыш тылзын 28 кечын илыш дене чеверласа. Эмлызе «кöргö пуалмаш» диагнозым шынден. Композиторым незер-влакын шӱгарлаште тоеныт. Тылзе гыч Маргарита да Дзанетта шÿжарже Антонион колымыж нерген серышым налыныт.

Шарнымаш

Антонио Вивальдин лÿмжым нумалыт:

• Меркурий планетын кратерже
• Сиеныште итальян институт (Франческо Малипьеро вуйлатен).