Тылзын фазыже-влак
Тылзын фазыже-влак — Кечын волгалтарыме Тылзын мыланна койшо ужашыжын почела вашталтме стадийже, кузе тудо Мландысе эскерыше-влаклан конча. Тылзе мучко Тылзын тыгай фазыже-влакым эскераш лиеш: у Тылзе, самырык Тылзе, икымше чырык, кушшо (ешаралт толшо) Тылзе, тичмаш Тылзе, катыкем толшо Тылзе, пытартыш чырык да шоҥго Тылзе, тылеч вара цикл угыч тӱҥалеш[1].
Тылзе дискын шинчалан койшо тӱржым лимб маныт.
Дискын шинчалан койшо да ӱмылыштӧ улшо ужашлаж кокласе чекым тылзе терминатор маныт[1].
Тӱҥ фазе-влак
.jpg)
Тылзын фазыжын вашталтмыже Мландын, Тылзын да Кечын икте-весышт деке кузерак верланымыштын вашталт шогымыштлан келшышын лиеда[1].
Тылзе мучко жапыште Тылзын фазыже-влак — у Тылзе, самырык Тылзе, икымше чырык, кушшо (ешаралт толшо) Тылзе, тичмаш Тылзе, катыкем толшо Тылзе, пытартыш чырык ден шоҥго Тылзе — икте-весыштым вашталтен шогат. У Тылзе годым Тылзын дискше пӱтынек ӱмылыштӧ, тичмаш Тылзе годым — тӱрыс волгалтын. Самырык даа шоҥго Тылзе вичкыж сорла сыным налеш[1].
Тылзын фазыжын вашталтме циклже синодикан Тылзе маналтеш. Тудо Кечысе 29,5306 сутка чоло лиеш да тылзе кечышотлан негызым ышта. Тылзын орбитыжын эллипс гай улмыжлан кӧра Тылзе фазын вашталтме циклжын кужытшо икгай огыл[1].
У Тылзе деч вара 7 сутка да 10 шагат чоло эртымек, икымше чырык маналтше фазе толын шуэш. Ты жаплан Тылзе ден Кече диск-влакын лукышт кокласе кужыт 90° лиеш, Кече Тылзе дискын пурла пелыжым гына волгалтара (Мландысе йӱдйымал пелшар гыч эскерыме годым). Тылзын Кече вес могырышто улмыж годым тичмаш Тылзе лиеш. Тичмаш Тылзе лиймек 14 сутка да 18 шагат чоло жап гыч Тылзе Кече деке пурла велым лишемаш тӱҥалеш, Тылзе дискын волгыдо ужашыже иземеш да эркын-эркын Тылзын шола ужашыже палдырнаш тӱҥалеш. У Тылзе деч вара 22 кече да 3 шагат гыч Тылзе пытартыш чырыкыште пелйӱд гутлаште лектеш да йӱдын кокымшо пелыже мучко коеш. Тылзын дискше Кечын дискше деке пурла велым эркын-эркын лишемеш, тудым поктен шуэш, тылеч вара Тылзе диск шинчалан койдымо лиеш. У Тылзе шочеш[2][3][4].
Мландын Кечывалвел пелшарже гыч эскераш фазе—влак воштончыш гай мӧҥгешла савыралме улыт, а Мландын экватор кундемже гыч эскерыме годым — 90 процентлан савырныше улыт.
| Лӱм | Йӱдвел пелшар |
Экватор | Кечывалвел пелшар | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Кӱшыл кульминаций |
Лекмаш | Лекмаш | Лекмаш | Кӱшыл кульминаций | |
| У тылзе (сӱретысе 1 номер) | 
|
|
|
|
|
| Рвезе тылзе (2) | .svg){kind=small}
|
|
|
.svg){kind=small} |
|
| Икымше чырык (3) | 
|
|
|
 |
|
| Ешаралт толшо тылзе (4) | .svg){kind=small}
|
|
|
.svg){kind=small} |
|
| Тичмаш тылзе (5) | 
|
|
|
|
|
| Катыкем толшо тылзе (6) |
|
|
|
|
|
| Пытартыш чырык (7) |
|
|
|
|
|
| Шоҥго тылзе (8) |
|
|
|
|
|
Кажне тылзылан шукыж годым ик тичмаш Тылзе логалеш. Но южгунам тылзыште кок тичмаш Тылзе лиеш, да тунам кокымшыжым канде тылзе маныт. Амалже тыште: Тылзе цикл кечышотан тылзе деч кӱчыкрак — тудо 29,5306 сутка шуйна, а тылзыште 30-31 кече. Кок тичмаш Тылзан тылзе кум ийлан ик гана лиеш.
Тылзын фазыжым рашемдыме мнемониян правил
Икымше чырыкым пытартыш деч ойыраш манын, Йӱдвел пелшарыште улшо эскерыше мнемониян тыгай правил-влакым кучылт кертеш. Тылзе сорла 🌘︎ каваште «c (d)» буквала коеш гын, тылзе — «тоштемше», але «ӱлык волышо», вес семынже тиде пытартыш чырык (фр. dernier). Тудо мӧҥгешла савырыме гын 🌒︎, ушышто тудын дек тоям шогалтен, «р (p)» буквам ужаш лиеш — тугеже тылзе «кушшо», вес семынже тиде икымше чырык (фр. premier)[5].
Тыгак ончо
Палемдымаш
- Важ
- ↑ 1 2 3 4 5 Фазы Луны. Большая российская энциклопедия. Дата обращения: 22 кылме 2023.
- ↑ Оксана Абрамова, 2021, с. 88.
- ↑ Оксана Абрамова, 2021, с. 89.
- ↑ Оксана Абрамова, 2021, с. 90.
- ↑ Антон Ковалёв, 2013, с. 65.
Литератур
- Антон Ковалёв. Я тебя никогда не забуду // Тарпон. Люди, яхты, горизонты. — 2013. — № 1.
- Оксана Абрамова. Взламывая астрономию / Под ред. М.Ю. Шевченко. — Москва: АСТ, 2021. — 304 с. — (Взламывая науку). — ISBN 978-5-17-118143-7.
Кылвер-влак
| Норматив контроль |
|---|
