Серӱдыр
Береги́ня / Серӱдыр (тӱҥ шотышто шуко чотым ончыкта — берегини, берыгини, верегини, перегини)[1]) — эрвел славян мифологийыште ӱдырамаш персонаж[2], тудын нерген XIV—XV курымласе акрет-руш текстлаште каласен кодымо[1] — черкын чийвера ваштареш туныктен ойлымаштыже.
Этимологий
«Славян йылме-влакын этимологий мутерышт» *bergyni «береговая фея, русалка» ман умылтара да православий праслав. *bergъ «берег» дене кылым ужеш. Серӱдыр нерген В. И. Даль «Толковый мутерыштыже» серен[3], нунын сыныштым Б. А. Рыбаков шке пашаштыже шымлен.
С. Л. Николаев ден А. Б. Страхов серӱдырын берегиня дене, а берегиням сер дене умылтарымым шонен лукмылан шотлат, тыгак вӱдӱдырын сер дене кылжат калык уш-акылыште раш огыл маныт. Акрет годсо берегыни руш мут, очыни, православийысе праслав. *pergyni, "оберег" мутым у семын умылтарыме дене шочын.
Источник-влакын уверышт
Славян черкын чийвера ваштареш туныктен ойлымаштыже серӱдырым кокымшо радамысе персонаж семын умылтарат. Мутлан, «Слове некоего христолюбца» возымаште тыге каласыме: А друзии огневи и камению и рекам и источником и берегыням. «Слова святого Григория, изобретено в толцех» возымаште серӱдырым ӱскыртъеҥ пелен шарналтыме. Книгам серыше-влак шарныктат: серӱдыр-влак кумлын але коло шымытын лийыныт, тиде нуным византийысе апокрив гыч йӱштымужо ака-шӱжар-влак дене уша.
Серӱдыр-влакын пушеҥге ден кушкыл-влак дене кылышт посна культ семын этнографий возымаште вашлиялтеш. Украин-влакын перегеньышт уло— мӧчӧр ӱдыр, тудо шке йолташӱдыржӧ-влакым оҥайлан кӧра лӱдыктылеш: кидше дене вуйым ончыктышо мундырам кӱш нӧлталын. Киев губернийын Канев уездыштыже йошкарушменыште шӱкым кӱрмым да ты пашан тӱҥ персонажшым «перегиня» маныныт. Ты йӱлан тӱҥ еҥже — пашалан эн провор ӱдыр. Перегиням йошкар ӱштӧ-влак дене тичмашнек ӱштыленыт, шинча ден умшажым гына почмым коденыт, тидлан ӱштым моло ӱдыр-влак деч налыныт. Перегиня кӱш нӧлталме кидыштыже пеледышым кучен. Чӱчкыдынак перегиням кидыште нумалыныт[4]. Тиде йӱла дене ик радамыште улеш Тройчын годым эртарыме украинысе «Тополь» манме йӱла, тудо руш Семикысе куэ йӱларадам дене икгай, балканысе йӱрым ӱжмӧ йӱлам шарныкта.
Серӱдыр лӱмеш Венера планетыште Берегиня тӧрвер уло.
Палемдымаш
- ↑ 1,0 1,1 Толстой, 1995, с. 155.
- ↑ Мелетинский, 1990, с. 94.
- ↑ Даль, 1880—1882.
- ↑ Ковалівський, 1930.
Литератур
- Берегини / Н. И. Толстой // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 1995. — Т. 1: А (Август) — Г (Гусь). — С. 155–156. — ISBN 5-7133-0704-2.
- Берегини, берегыни // Мифологический словарь / гл. ред. Е. М. Мелетинский. — М. : Советская энциклопедия, 1990. — С. 94. — ISBN 5-85270-032-0.
- Николаев С. Л., Страхов А. Б. К названию бога-громовержца в индоевропейских языках // Балто-славянские исследования. 1985. М.: Наука, 1987.
- Русалка // Толковый словарь живого великорусского языка : в 4 т. / авт.-сост. В. И. Даль. — 2-е изд. — СПб. : Типография М. О. Вольфа, 1880—1882.
- Рыбаков Б.А. Язычество древней Руси. — М.: Наука, 1987. — 782 с.
- Рыбаков Б.А. Язычество Древних Славян. – М.: Наука, 1981.
- Ковалівський А. Берегинi й перегиня (з дослідом текстів) // Науковий збірник Харківської науково-дослідної кафедри iсторії украінськоії культури. — Харків, 1930. — С. 79–107. (укр.)