Монча

Файл:Марий монча.jpg

Монча (мо-ча, мо - ?, ча - вӱдыште але вӱд воктене илыше наста) — изи лӱмын ыштыме пӧрт, кушто мушкылташ да выньык дене кыралташ лиеш. Молгунамсе мончаште пеш шокшо. вӱд воктене вераҥдат. Мончам ошкӱм йӧратат, тудо эркын да шыман шокшым пуа. Чодыран кундемыште илыше моло калыкын семынак, марий монча пура руэн ышталтын, кӧргыштыжӧ – лукышто – вӱдым ырыкташлан, шокшым ышташлан кӱ коҥга, воктенже выньык дене кырашлан лапкавал (лӧка) лийын. Тачысе саманыште мончам олтымо годым шикш тӱньык гыч лектеш гын, а ожно шикш мончаш лектын, а вара шикш тупрашыште улшо тӱньык гоч каен, тыгайым шем монча маныт. Монча гыч лектын монча ончылно каналташ лиеш, а теве мончан леведыш ожно пушеҥге кӱр гыч, олым гыч, оҥа гыч ышталтын, кок могырышко кечалтын улмаш. Марий монча тӱҥ сомыл деч посна эмлыме, тазалыкым пеҥгыдемдыме вер лийын. Южо йӱла, сӱан, кумалтыш, колышым уштымо шотымат тышанак эртареныт, озанлык сомылланат вургемым, йытын ден кыне кылтам кошташлан монча пеш йӧрен. Палемдыман, ожно ӱдырамаш-влак азам мончаште ыштеныт. Аза шочмеке, вӱдыш ший оксам пыштен, йочам мушкыныт. Ший - илыш волгыдылыкым, поян илышым, да осал дечын арален шогымашым ончыкта. Тылеч вара йочам, ачажын йӧратыме икшывыже лийже манын, тудын тувырешыже пӱтыралын пӧрт коҥга ӱмбак пыштеныт. Мончашке самырык авам шкенжым колташ огеш лий – осал вий айдемым авалтен кертеш. Чынжымак, марий монча юзо виян манын кертына. Мончашке пурет могырет кана, яндар кап-кыл дене гына огыл, чон денат яндар да волгыдо монча гыч лектат. Монча кугыза ден монча кувалан эреак таумутым ойлаш кӱлеш, но икмыняр еҥ тиде пашам ышташ огеш кӱл маныт. Мончашке пурен лекмеке чайым, пурам йӱаш лиеш, но кочо вӱдым ида подыл, тазалыкланда пеш кугу эҥгекым конден кертыда. Чын погкалаш саунышто икмыняр этапым ыштыман. Эн ончыч ӱмбач мушмаш да лавыргымашым кораҥдыман. Тидлан помещенийын гигиене яндарлыкшым кучылташ йӧным пуышо средства кучылтман. Вара вӱд да ӱмбалнысе дезинфекцийым эртараш кӱлеш. Тидлан лӱмын дезинфицироватлыше препаратым кучылташ лиеш. Умбакыже, химий балансым тергаш кӱлеш. Тидын деч вара бассейн ден саунышто кучылтмо моло предмет-влакым поген налаш лиеш.

Монча тӱрлык-влак

• Шем монча
• Ош монча

Негыз

• (Марий) (Руш.) Эрвел марий-влак. Философий, эртымгорно, еҥ-влак. II ужаш. Эрвел Семон (Новиков С.С.), Калитов Г.Г. Йошкар-Ола, ГУП "Марий Эл газет", 2009.
• Марий мончашке пурет, могырет да чонет кана…