Марлен Дитрих

Файл:Marlene Dietrich on the set of The Montecarlo Story (1956).jpg

Марлен Дитрих 1956 ийыште

Марле́н Ди́трих (нем. Marlene Dietrich [maɐˈleːnə ˈdiːtʁɪç], тичмаш лÿм - Мария Магдалена Дитрих (нем. Marie Magdalene Dietrich); 27 теле 1901 — 6 ага 1992) — немыч да американ актрисе да мурызо. Киношто пÿрымашыже Джозеф фон Штернбергын полшымыжлан кöра лийын. Лач тудо Дитрихлан тиде сылне киносо образым ыштен.

Илышгорно

Самырык пагыт

Мари Магдалене Дитрих 27 теле 1901 ий Шёнеберголаште (1920 ий гыч Берлинын районжо) шочын. Южо источниклаште 1904 ийым шочмо ий семын палемдат. Шке Дитрих 1900 ийым ойлен. Ачаже, Луи Эрих Отто Дитрих (1868 ш.и.), 1890-ше ийлаште уланский войскаште служитлен, ÿдыржын шочмо жапы-ште тудо полицийын лейтенантше лийын. Аваже, Вильгельмина Джозефина Фельзинг (1876 ш.и.), улан ешыште шочын. Нуно 1898 ийыште ушненыт, у ешым чоҥаш тÿҥалыныт. Ку-нам Марлен куд ияш лийын, ачаже илыш дене чеверласен. Но эше тидын деч ик ий ончыч ачаж ден аваже тÿрлӧ вере илаш кусненыт. Ачажым Марлен огешат шарне манаш лиеш.

Дитрих еш поян илен огытыл, Отто карьерым ыштен огыл. Аваж дене мутланымаште Марлен шкенжым пöръеҥ семын ончыктен, рольым модын. Шкенжым «Поль» лÿмдене ойлыктен. Мар-ленын аваже коштан лийын да нимомат монден огыл. Шочмо ешыштыжак Джозефинаман «дракон» манын лÿмденыт.1907 ий гыч Марлен ÿдыр-влаклан школышто тунемын. Йолташ ÿдыр-шамычшын шарны-машышт гыч тудо шкенжым «изи сур коляла» кучен. Ешым пукшен сеҥаш манын, аваже поян пӧртыш домохозяйкылан пашам ышташ пурен. Марлен музыкым пеш йӧратен, тудо лютне дене шокташ тунемын, а варажым скрипке денат. Йоча пагытыште тудлан туныктышо мадемуазель Бреганда да кино-экранын шÿдыржӧ Хенни Портен келшеныт. Дитрих историйыште талантан мурызо семын кодын. Тудын мурымыжо чылаштын шÿмыштым савырен кертын.

1914 ийыште сартÿҥалме дене Дитрих ешын илышыже моткоч вашталтын. Нунылан Дессаушко куснаш логалын. Школышто чыла пайрем сар событийлан келыштаралтын. Тунемше-влак фронтыш кайыше але сусыргышо салтак-влаклан концертым ончыктеныт.

1917 ийыште нуно уэш Берлиныш пӧртылыныт. Тиде жаплан Марлен шке мастарлыкшым шижын моштен, да 1917 ий кеҥежым икымше гана калык ончылно скрипке дене шокта.

Марлен 1918 ий марте Берлинысе кыдалаш школыш коштын. Элыште разрухо лийын, инфляций, эпидимий, сарыште сеҥалтмаш калыкын кумылжым чот волтен. Аваже, Марленым тыгай илыш деч арален кодаш манын, тудым Вейма-рыш колда, куштыжо Марлен Фрау Фон Штайн школыш кошташ тÿҥалеш, скрипке дене шок-тымым умбаке шуен. Тудо жапыште Вальтер Гропиусын вуйлатымыж почеш Баухаус шочеш. Баухаусышто шуко талантан архитектор, сÿретче-влак погыненыт: И. Иттен, Л. Мохой-Надь, П. Клее, В. Кандинский, Л. Фейнингер, О. Шлеммер, Г. Маркс, Ю. Шмидт, Г. Штёльцль. Марлен нуным шукыштым пален. 1921 ий пеледыш тылзын аваже тудым уэш Берлиныш конден. Марлен умбакыже скрипка дене шокташ тунемеш. Тудын вуйлатышыже профессор Роберт Райц лийын.

Берлиныш пӧртылмеке Марленын скрипка дене модмым кодаш логалын, молан манаш гын ту-дын кидше корштен да пашам ышташ кÿлын. Тудо немой киношто аккомпанироватлыше ор-кестрыш пашам ышташ пурен. Но Марлены нмоторлыкшо шоктызо-влакым эре кораҥден шо-ген (оркестрыште ÿдырамаш тудо гына лийын), сандене тылзе гыч тудым паша гыч луктын колтеныт. Тудо Берлиныште палыме мастар туныктышо дечын вокал урокым налын шоген. Дитрих Рудольф Нельсонын кабареште вес ÿдыр-влак дене пырля мурен да куштен. Тиде жа-пыште тудо шÿдыр лияш манын шонен пышта да шке шонымашыж деке талын кая. 1922 ийыште тудо Макс Рейнхардтын актер школышко конкурсым эртен огеш сеҥе. Но тудо сеҥалташ огеш шоно да кумдан палыме кабаре актриса Роза Валетти деке кая. Тудыжо Марле-нын талантшым ужын Рейнхардтын ик администратор Феликс Холландер деке колта. Тыге-Марленым школышко налыт, да Грета Мосхайм дене пырля тунемаш тÿҥалеш. Тиде ийыштак шуко спектакльыште модеш.

1923 ий ага тылзын кинопроизводствын администратор, Джо Мей ден пашам ыштыше, Рудольф Зиберлан (1897 ш.и.) марлан лектеш. Нуно «Трагедия любви» кином сниматлымаште палыме лийыныт, куштыжо Дитрих ик эпизодический рольым модын. 1924 ий теле тылзын нунын Мария ÿдырышт шочеш. А 1925 ийыште киношто да театрыште уэш пашам ышташ тÿҥалын. 1928 ийыште ревю ансамбль дене пырля «Это витает в воздухе» пластинкышке икымше муровозымаш эрта.

Ик ийгыч Джозеф фон Штернберг тудым «Два галстука» ревюшто ужын да «Голубой ангел» киношто Лола-Лола рольым модаш ÿжын. Тиде кино дене Марлен палыме лияш тÿҥалын. Ту-дын мастарлыкшым кÿкшын акленыт. Дональд Спотын ойлымаж гыч: тиде тыглай кино огыл, а тудо Дитрихын личностьшым ышташ полшен. Тидым икмыняр жап гыч гына ужыныт Вет эн ончыч кином Эмиль Янингсын сеҥымашыжлан шотленыт. Но Дитрих тудым ÿмылтен кертын. Лолан образым ыштымашке Штернберг уло кумылжым, шижмашыжым пыштен. Киношто Дитрихын коля-пырысла профессор дене модмашыже тыгай материалым ышта, кудыжым тудо илыш мучкыжо кучылтеш. Марленын ончычсо киножо шагал палыме лийыныт гынат, тыгакак сай критикым налыныт. Да тунамак актрисан провокакционный койышыжо койын («Целую вашу руку, мадам», «Женщина, которая желанна» - 1929 ийысе кок киноштат тудо со-блазнительница ÿдырымашым модын). Тÿҥалтыш гычак Дитрихым Гарбо дене таҥастараш тÿҥалыныт, да Марленын Голливудыш куснымекшат тавалаш логалын «Голубой ангелын» премьерыже 31 ÿярня 1930 ийыште сенсаций лийын. Чыла калык тиде кином ончаш куржын. Кино деке критике чÿдӧ лийын гынат, тÿҥжӧ – американ кинопроизводитель да прокатчик-влакын вниманийыш логалын. Жап эртыме дене тиде кино тыгаяк кумдан палыме да йӧратыме лиеш.

Голливудышто карьере

«Голубой ангел» кинон сеҥымаш деч вара, 1930 ийыште пургыж тылзын Марлен Дитрих «Paramount Pictures» Голливуд компаний дене контрактым подписатлен да 1 вÿдшор 1930 ийыш-те, «Голубой ангел» кинон премьерыж годым, Берлин гыч каен.

Куд кино, кудыжым Штернберг дене сниматлен, Марленлан тÿняште кумдан палымашым кон-деныт. «Дьявол – это женщина» - нунын пытартыш пырля ыштыме кино лийын.

1936 ийыште Йозеф Геббельс Германийыште Марлен дене сниматлыме кажне кинолан 200 000 рейхсмаркым пуаш темлен, тыгакак кино темым, режиссерым, продюсерым шке ойыраш эрыкым пуэн. Но актриса министрлан тореш лийын. 1937 ийыште Германийыш пытартыш гана толмеке, национал-социалист-влакын предложений дечын адакат кораҥын. 1939 ий 9 сÿрем тылзын Марлен Дитрих американ гражданствым налын.

Штернберг дене пырля пашам ыштыме дечын кораҥын, Дитрих киношто сниматлалтмыжым шуя. Штенбергын ыштыме образ дечын кораҥаш точа, но шучко критикым гына колеш.

1943 ий шорыкйол тылзын актриса карьерыжым чара да кум ийжапыште союзник-влакын вой-скаште концертым ончыктедылеш. Сар жапыште Дитрих чылажге вичшÿдӧ утла представле-нийым ончыктен. 1947-1950 ийлаште Марлен Дитрих Медаль Свободы (эн кÿкшыт орден аме-рикан военный министерстве дечын граждан калыклан) дене наградитлалтын, адакшым фран-цуз орден «Кавалера Почетного легиона» да «Офицер Почетного легиона».

1946 гыч 1951 ий марте уэш киноштосниматлалташ тÿҥалеш. Тылеч посна радиопередачым вÿден да журналлашке статья-влакым возгален. 1953 ийыште у мурызо да конферансье карье-рым тÿҥалын. Экраныште Марлен Дитрих шуэн вашлиялтын, тудо шканже шке рольым ойырен да изи сценкыште сниматлалташ шуко оксам йодын.

1960 ийыште гастроль дене ФРГ-шке толын, но тушто тудым йÿштӧ кумыл дене вашлийыныт, молан манаш гын Кокымшо тÿнямбал сар жапыште тудын патриот шÿлышыжым шижын огытыл. 1963 ийыште Москошто да Ленинградыште тудын концертше кугу сеҥымашыш шуы-ныт. Интервьюшто мурызо каласен: СССРыш толаш тудын шукертак шонымашыже лийын, тыгакак руш литературым йӧрата (путырак Паустовскийын произведенийлажым).

Личный илышыже

Марлен Рудольф Зиберын пелашыже лийын гынат (тÿҥалтыш вич ий пырля иленыт, но туге гынат варажым ойырлен огытыл), ӧрдыжтӧ вес пӧръеҥ-влак дене йӧратымаш кылым кучен. Кумдан палыме йӧратымашкыл Марленын немыч писатель Ремарк да француз актер Габен дене лийын. Американ писатель Эрнест Хемингуэм денеДитрихын шуко ий переписке эртен, кудыжым ко-лымыж деч вара 15 ий гыч опубликоватленыт.

Пытартыш ий-влак

Марлен Дитрих 1956 ийыште

1975 ийыште Сиднейыште актрисан бедро шейкын кÿрлмаш лийын, тидлан кӧра Марленын ка-рьерыже пытен. Ик ий гыч рак дене черланен Рудольф Зибер пелашыже илыш дене чеверласен. Пытартыш гана актриса «Прекрасный жиголо – бедный жиголо» киношто эпизодический рольым модын, кудыжо экранышке 1978 ийыште лектын. Тиде сÿретлан Дитрих тÿҥ музык те-мым шке мурен да саундтрекым возымаштат полшен шоген. 1979 ий Германийыште «MarleneDietrich ABC» книгаже лектын, кудыжо кÿчык жапыште икмыняр йылмылашке куса-ралтын (Российыште книгаже «Азбука моей жизни» лÿм дене лектын). Кочо арака да эм деч эрыкдыме лийын; Марлен Парижыште, авеню Монтеньыште шке паче-рыштыже шкетын кодын, тÿжвал тÿня дене кылым телефон гоч гына кучен. Пытартыш 11 ий Марлен Дитрих койко гыч кынел кертын огыл, лач икмыня рпалымыжлан гына толаш кӧнен.

1982 Марлен Максимилиан Шеллан шкенжын нерген документальный кином сниматлаш кöнен. Шелл «Марлен» киносÿретым ыштен, кудыжо актриса дене кино-интервью семын чоҥалтын, тыгакак Дитрихын илыш да карьере кинохроникылан шкенжын комментарийже уло.

Марлен Дитрих 6 ага 1992 ийыште шÿм да почкын сомылжо кÿрылтмылан кöра Парижыште шке пачерыштыже илыш дене чеверласен. Мадлен дене чеверласаш черкыш кум тÿжем утла еҥ толын. Тудын американ флаг дене леведме колаткажым Берлиныш конденыт да Штадттишер Фридхоф III шÿгарыш аважын воктен тоеныт.

Дитрих чыла шке арвержым арален. Шуко вургем, фотографий, сÿрет-влакым специальный компанийыште кучен. Колымыж деч вара чыла тиде арверым иктыш чумыреныт (25 тÿжем ар-вер да 18 тÿжем сÿрет-влак). Шуко ужашыже Берлин кино музейышке кусаралтын, а вес ужашыже – Сотбиса укционышто ужалалтын.

Шарнымаш

• Берлинын почетный гражданин знак Марлен Дитрих шÿгарыште.
• Марлен Дитрих лÿмеш Карл Рейнмутын 1923 ийыште почмо астероид (1010) лÿмдалтын. В 2002 году посмертно Марлен Дитрих была удостоена титула почётного гражданина Берлина.
• (кусарыман: В Германии и Молдавии были выпущены почтовые марки в честь Дитрих.)
• 24 июль 2008 ийын Шёнеберг кундем Леберштрассе 65 пöртыштö, куштоыжо Марлен Дитрих шочын, официальный шарнымаш оҥам шындыме.
• «Марлен» — А.Н.Вертинскийын мурыжо (мут да музык) 1935 ийыште возалтын да Марлен Дитрихлан лÿмдалтын.
• 1970 ийыште Евровиденийыште Доминик Дюссо Дитрихлан лÿмдалтше «Marlène» мурым мурен.

Альбом-влак

• 1951: Marlene Dietrich Overseas
• 1954: Live at the Café de Paris
• 1959: Dietrich in Rio
• 1960: Wiedersehen mit Marlene
• 1964: Marlene singt Berlin
• 1964: Die neue Marlene
• 1964: Dietrich in London

Сборник-влак

• 1949: Souvenir Album
• 1952: M.D. Live 1932—1952
• 1959: Lili Marlene
• 1969: Marlene Dietrich
• 1973: The Best of Marlene Dietrich
• 1974: Das war mein Milljöh
• 1982: Her Complete Decca Recordings
• 1992: The Marlene Dietrich Album
• 1992: Art Deco Marlene Dietrich
• 2007: Marlene Dietrich with the Burt Bacharach Orchestra

Литератур

• Норма Боске, Мишель Рахлин. Марлен Дитрих: последние секреты. М. Текст, 2011.
• Н. Я. Надеждин. Марлен Дитрих: «Уйти, чтобы остаться»: Биографические рассказы. М.: Майор, Осипенко, 2011. 192 с., Серия «Неформальные биографии», 2000 экз., ISBN 978-5-98551-162-8
• Н. Я. Надеждин. Марлен Дитрих. М.: Мир энциклопедий Аванта+, Астрель, 2011. 224 с., ил., Серия «Секрет успеха», 3000 экз., ISBN 978-5-98986-511-6, ISBN 978-5-271-36823-3
• Паван Ж. Марлен Дитрих / Пер. с фр. Е. Пурыжинской. — М.: Молодая гвардия, Палимпсест, 2012. — 256 с. — (Жизнь замечательных людей). — 5000 экз., ISBN 978-5-235-03472-3

Q5Марлен Дитрих