Дефолт

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
Тергыме статья

Дефолт (англ. default — мут пуымым шуктыдымаш, тӱлыдымаш[1] — тугай шот, кунам озанлыкым вӱдышӧ субъект (парымыш пурышо, але дебитор) иктаж-молан кӧра финанс шумлык шке мут пуымашыжым шуктен ок керт[2]. Тидыже заёмлык ойпидыш, процент але парым шотышто мут пуымашыште але облигациян заёмым лукмо нерген ойпидыш условийыште заёмын тӱҥ суммыжо лийын кертыт[3][4]. Тиде значенийыште термин икымше гана 14-ше курымышто кучылталтын[1].

Дефолтын объектше семын компаний, кугыжаныш але тыглай еҥ лийын сеҥа, тыгодым парымле мут пуымаш семын кредит, вексель, облигаций, закладной, чек-влак лийын сеҥат[5].

Дефолт коммерциянлан (юридический але физический лица-влак увертарат) да суверенныйлан (кугыжаныш-влак увертара) шелалтеш[4].

Дефолтын амалже

Дефолтыш заёмщикын парымым тӱлен кертдымыже шукта. Тидыже, шке черетешыже, икмыняр амаллан кӧра лийын кертеш:

  • Компаний-влак коклаште кӱкшӧ конкуренций;
  • Паша, сату да суаплык рынкыште, тыгак финанс рынкыште вашталтыш-влак;
  • Логистике системын, сату импортын да экспортын пашаштым пудыртымаш;
  • Инфляций;
  • Пайдалык дене огыл вуйлатымаш[4];
  • Шонен шуктыдымо экономике стратегий;
  • Политике курс вашталтмаш[6];
  • Бюджетын тӧрсыр улмыжо[5].

Коммерциян дефолт

Коммерциян дефолт тыглай дефолтлан (панкрутыш лекмаш), технический дефолтлан да кросс-дефолтлан (ыресла-торешла) шелалтеш[4].

Тыглай дефолт (панкрутыш лекмаш)

Тыглай, але мучашлалтше, дефолт заёмщикын шке мут пуымыжым йӧршынак шуктен кертдымыжым ончыкта да заёмщикым панкрутыш лекмашке наҥгая. Панкрут процедурым заёмщик шкежат, тыгак тудын кредиторжо-влак але налоговый инициироватлен кертеш[4]. Процесс эртыме жапыште парымым пӧртылтымӧ, тудын тичмашын але изишак удыралме процедур палемдалтеш[3].

Тиде компаний (юрлица) гын, арбитражлык управляющий пуалтеш, тудо умбакыже ыштышаш ошкылым (компанийым тӱрыснек ужалымаш, компанийым ужашын-ужашын ужалымаш да т.м.) палемда[4]. Дефолтым физический лица увертара гын, дефолтым увертарыме деч вара тыгай заёмщик дене мом ыштышашым национальный законодательстве тӧрлата, но чӱчкыдынжӧ тыглай еҥ-влакым закон арала[7].

Технический дефолт

Технический дефолт — тугай ситуаций, кунам заёмщик заём шотышто ойпидышын келшыкшым ок шукто, но физически тудо тиде ойпидышым ончыкыжым шуктен кертеш. Договорын келшыкшым шуктыдымаш процентым але парымын тӱҥ ужашыжым тӱлаш тореш лиймымат, тыгак кӱлеш документ-влакым (мутлан, талукаш отчётым) ончыкташ тореш лиймымат але заём ойпидышын пунктшым вес семын пудыртымымат палемден кертеш кертеш[4][8][9].

Дефолтым заёмщик шкеже веле огыл, но кредиторат тӱлышаш график почеш кеч-могай амаллан кӧра тӱлыдымӧ факт почеш увертарен кертеш. Дефолт шке почешыже парымын тичмаш аннуляцийжымат, изишак аннуляцийжымат огеш кондо. Заёмщикын да кредиторын умбакыже пӱрымашышт дефолт амал деч да ончыкыжым закон негызеш парымым тӧрлымӧ йӧн деч шога[10].

Технический дефолт панкрутыш конден кертеш, но мӧҥгешла огыл. Туге гынат, прецедент могыр-влакын кутырен келшымышт почеш тӧрлаталтеш гын, панкрутлык деч утлаш лиеш: мутлан, заёмщик оксам варарак пуымо нерген кредитор дене кутырен келшен кертеш гын. Мут пуымаш шукталтын гын, дефолт техникческий почеш ок лий[8].

Историйыште тыгай дефолт-влак чӱчкыдынак лиеденыт. Тӱнямбал бизнесын шуко правительствыже ден грандше-влак ала-кунам технический дефолтышто лийыныт, мутлан, США-н 1933[11] ден 1971 ийлаште[12] дефолтшо-влак. 2015 ий 1 июльышто Греций технический дефолтым ыштен[13].

Британийысе ВВС корпорацийын шонымыж почеш, 2021 ийыште США тыгак технический дефолтым увертарыме тӱрыштӧ лийыныт[14]. 2023 ий тӱҥалтыште США-н финанс министерствыже дефолт лийшаш лӱдыкшылан кӧра чрезвычайный манме мерым кучылташ тӱҥалын[15][16][17].

Кросс-дефолт (ыресла-торешла)

Кросс-дефолт, але ыресла-торешла дефолт, тугай ситуацийым ончыкта, кунам ик кредит ойпидыш почеш мут пуымым шуктыдымаш моло кредит программе-влак почеш мут пуымым шуктыдымашке конда[6]. Вес семын, ик парымым тӱлыдымаш чылашт шотыштат мут пуымым пудыртымым ончыкта, эсогыл тунамат, кунам юридический але физический лицан моло заём шотышто парымже уке[4].

Кросс—дефолт кредит ойпидышыш раш келшык дене кидпалым пыштыме тат гыч толеш[6] — тудо автоматически ок тол. Ыресла-трешла дефолтын келшыкше заёмщиклан веле огыл, но тыгак аффилированный манме еҥ-влакланат шаркалалт кертеш. Тыгай годым, нине еҥ-влак шкеныштын парымлык мут пуымыштым огыт шукто гын, кредитор ойпидышым ыштыше парыман еҥлан кросс-дефолтым увертараш праван[18].

Тыгай сынан дефолт шочмын амалжылан нине нелылык-влак лийын кертыт:

  • парымлык мут пуымым шуктымаште нелылык;
  • чыла тӱлышашым (налогым, погышашым, материал-влаклан рошотым да т.м.) жапыштыже огыл тӱлымаш;
  • компанийын структурыштыжо вашталтыш;
  • банк счётышто кодшо оксан ойпидышыште ончыктымо лимит деч иземмыже.

Суверенный дефолт

Суверенный дефолт — суверенный кугыжанышын кӧргӧ але тӱжвал парымжым шке жапыштыже тӱлен кертдымаш але тореш лиймаш. Тӱлымым тӱрыс чарнымаш денат, парымлык мут пуымашым изишак тӱлымӧ денат ончыкталт кертеш[4]. Парым ден ӱчашымаш тӱнямбал кӱкшытыштӧ тӧрлалтшаш улыт[19].

Тӱжвал парым, шукыж годым, эл-влак, тӱнямбал фонд, йотэл корпораций-влак ончылно кугыжаныш облигацийлашке пурталтыныт[3]. Кӧргӧ парым шочмо элысе банк, фонд, инвестор-влак да калык ончылно шергакан кагазым лукмо йӧн дене шукталтше кредит, кугыжаныш заём форман (пенсий, полшык, кугыжаныш служащий-влаклан пашадарым тӱлымаш) лийын кертеш[3].

Суверенный дефолт экономике кризисыш савырнен кертеш, кудыжо палемдалтеш:

  • национальный валютын йотэлын деке акше пытымаш (девальваций) дене;
  • инфляций дене;
  • граждан-влакын илыш сайлыкышт иземме дене.

Суверенный дефолт-влак пример: 1982 ийыште Мексикыште дефолт, 1987 ийыште Бразилийыште[20], 1998 ийыште Российысе дефолт (кӧргӧ парым шот дене)[21], 1999 ийыште Эквадорышто дефолт, 2001 ийыште Аргентинысе дефолт[20], 2003 ийыште Уругвайыште дефолт[22], 2016 ийыште Украиныште, 2017 ийыште Венесуэлыште, 2020 ийыште Ливаныште[20], 2022 ийыште Шри-Ланкаште[23].

Палемдымаш

  1. ↑ Merriam-Webster Dictionary. Дата обращения: 5 идым 2023.
  2. ↑ ДЕФОЛТ. Neftegaz.ru. Дата обращения: 5 идым 2023.
  3. ↑ РБК (27 пеледыш 2022). Дата обращения: 5 идым 2023.
  4. ↑ Бизнес-секреты Тинькофф (3 шыжа 2022). Дата обращения: 5 идым 2023.
  5. ↑ Сравни.ру. Дата обращения: 5 идым 2023.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Дефолт. Audit-it (28 шорыкйол 2019). Дата обращения: 5 идым 2023.
  7. ↑ Что такое дефолт. Kurs-Dollar-Euro.ru. Дата обращения: 6 идым 2023.
  8. ↑ Финам (11.04.22). Дата обращения: 6 идым 2023.
  9. ↑ Технический дефолт. Cbonds. Дата обращения: 6 идым 2023.
  10. РИА Новости (17 сорла 2008). Дата обращения: 6 идым 2023.
  11. ↑ Владислав Лейбов. 50 лет дефолту США. Finversia.ru (23 сорла 2021). Дата обращения: 6 идым 2023.
  12. РУДН. История дефолтов США — Финансы на vc.ru. Vc.ru (12 пеледыш 2022). Дата обращения: 6 идым 2023.
  13. ТАСС (1 сӱрем 2015). Дата обращения: 6 идым 2023.
  14. Informburo (8 шыжа 2021). Дата обращения: 6 идым 2023.
  15. U.S. Department of the Treasury (19 шорыкйол 2023). Дата обращения: 6 идым 2023.
  16. BFM.ru (19 шорыкйол 2023). Дата обращения: 6 идым 2023.
  17. Эксперт (19 шорыкйол 2023). Дата обращения: 23 шорыкйол 2023.
  18. Финам (6 вӱдшор 2022).
  19. banki.ru (28 пеледыш 2011). Дата обращения: 5 идым 2023.
  20. ↑ ТАСС (11 ӱярня 2022). Дата обращения: 5 идым 2023.
  21. РИА Новости (24 сорла 2011). Дата обращения: 5 идым 2023.
  22. ИноСМИ.ру (1 сорла 2011). Дата обращения: 5 идым 2023.
  23. РБК (12 вӱдшор 2022). Дата обращения: 5 идым 2023.

Литератур

  • Дефолт / Б. А. Хейфец // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Дефолт&oldid=351818" гыч налме