Африкым утарыме кече
Африкым утарыме кече (кызыт — Африкын кечыже) — ООН пунчалже почеш ий еда Африкысе союзысо эл-влак 25 майыште палемдат.
Историй
1963 ий 25 майыште Аддис-Абебе (Эфиопий) эртыше Африкан элысе виктер-влакын 1-ше конференцийыште кугыжаныш-влак коклаште Африкысе иктеш улшо организаций (ОАЕ) ышталтын да тудын уставыштыже кумло африкан эл-влак кидым пыштеныт.
ОАЕ шке цельжым тыге палемден — континентысе эл-влакын икоян улмыжым ден иктӧрлыкшым пеҥгыдемдымаш; африкысе кугыжаныш-влакын чыла шотыштат пашаштым виктарен шогымаш да вияҥдымаш, суверенитетым, кундемысе тичмашлыкым да эрыкан улмыштым аралымаш; чыла тӱрлӧ колониализмым пытараш да тӱнямбалсе вашкылым кучаш кумылаҥдаш.
Нине шонымашке шуаш манын, ОАЕ еҥ-влак вес элысе политике, экономике, шанче да технике, аралалтме да лӱдыкшыдымылык, тӱвыра да тазалыкаралтыш шотышто шке пашаштым ваш тӧрлен шогаш (координироватлаш)сӧреныт. А тӱҥ принцип — иктӧрлык да кугыжаныш-влакын эргӧргӧ пашашкышт шӱшкылташ огыл; нунын мланде тичмашлыкыштым да эрыкыштым пагалымаш, ӱчашыме йодышым тыныслын тӧрлымаш да тулеч моло.
Африка — экономикым вияҥдаш йӧнан кумдык, флор ден фаунын, минерал сырьё, мланде да вӱд поянлык дене ойыртемалтше кугу экономикым чоҥаш йӧнан континент, тыште писын кушкын толшо тӱрлӧ калык-влак илат. Тидын дене пырляк Африкын озанлыкше — тӱнямбал озанлыкын эн шеҥгелне улшо ужашыже. Тиде почеш кодмаш ондак эл-влакын колоний лийын илымышт да таче вияҥше эл-влакын неоколоний политикым вӱдымышт дене кылдалтын, континентысе эллаште пеҥгыде политике уке, континент кӧргысӧ йӧндартыш базе ден инфраструктура лушкыдо, инвестиций шагал пура.
Гвиней-Бисау да Ужар Мыс отролаште Иктеш улмо арня увертаралтын, нуно эрык да иктӧр праван лийшашышт верч кучедалыныт.
2001 ий июльышто Африкым вияҥдаш У партнёрство ышталтын (НЕПАД, New Partnership for Africa's Development, NEPAD) — тиде Африкым вияҥдаш ыштыме шкешотан паша план, тудо сектор еда (инфраструктур, ялозанлык, пӱртӱс да увер технологий) шуктышаш пашам палемда, тыгак ресурсым кучылтмо шотышто посна йӧным (пазар кышкарысе корным, капитал йогыным) ончыкта. НЕПАД-ын тӱҥ шонымашыже: Африкысе кугыжаныш-влак демократий корно дене вияҥмашке шогалыт да шке вийышт денак нужналыкым пытарен сеҥат.
Тыгак ончо
- Африкын идалыкше (1960)
- Чеверын, Африка