Тылзым шымлаш ушан шичшан модуль
| Тылзым шымлаш ушан шичшан модуль | |
|---|---|
.png) модульын модельже | |
| Оператор | JAXA, Institute of Space and Astronautical Science (ISAS)[1] |
| Колтымо вер | Ёсинобу старт комплекс[1] |
| Наҥгайыше ракете | H-IIA[1] |
| Колтымаш | 2023 ий 6 идым[1] |
| COSPAR ID | 2023-137D |
| NSSDCA ID | SLIM |
| SCN | 57803 |
| Технике ончыктымаш | |
| Нелыт | 730 кг[1] и ~200 кг[1] |
| isas.jaxa.jp/home… (яп.) | |
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |
Тылзым шымлаш ушан шичшан модуль (англ. Smart Lander for Investigating Moon, кӱчыкынжӧ SLIM, яп. 小型月着陸実証機[2]) — планет-влак кокласе JAXA-н ыштыме япон автоматический станций[3].
Тылзын моло пилотдымо проект-влак деч Тылзышке ончылгоч ойырен налме координат-влаклан келшышын тура шындаш йӧным ыштыше технологий дене ойыртемалтеш. Туран шындыме палемдымаш 100 м экшыкым ыштен сеҥа[4].
Тылзе пеленысе кумдыкышто пашам ышташ да тудым шындаш модульын аппаратный да программный манме йӧнжӧ тылзысе кратерым пален налеш, тидлан ODN объект-влакым мумо да пален налме системын технологийжым кучылтеш[5], шкежын кызыт кушто улмыжым рашемден палемда, тидлан тылзысе SELENE (Кагуя) орбитальный аппаратын миссийжын эскерымыжым чумырыман данный-влакым кучылтеш[6].
Станцийым 2023 ий 6 сентябрьыште UTC дене 23:42:11 (JST дене 2023 ий 7 сентябрьыште 08:42:11) колтымо, волтен шындаш 2024 ий 19 январьыште UTC дене 15:20 (JST дене 2024 ий 20 январьыште 00:20) палемдыме улмаш[7], модуль Тылзышке сайын волен шинчын[8].
Сайын волтен шындымеке, SLIM Тылзышке пушкыдын волен шичше икымше япон миссий лийын[3].
Волен шичмекше, SLIM кумыкталтын да кече батарей деч электричествым налын кертын огыл[9], туге гынат 29 январьыште JAXA увертарен: Кече деч тылзышке кечыйол вочмо лук вашталтме деч вара батарей адак кече волгыдым кучен да модуль дене кыл уэш ышталтын[10].
Кӱлешлык
Тылзыш, а ончыкыжо Кече системысе моло планетылашке, моткоч туран волтен шындыме технологийым шуарымаш мемнан пӱтынь планетар системым шанче могырым сайын шымлашлан кӱлеш. Планетар, тидын шотышто тылзысе, миссийын кӱкшӧ пайдалыкан пашажлан планетын иктаж-могай участкыжым шымлымаш кӱлеш лийын кертеш, тидланже туран волтен шындымаш моткоч кӱлешан[11].
SLIM моткоч изи нелытан, тидыже тыгак Кече системысе моло планетылаште шымлыше аппарат-влакын пашаштлан кӱлешан. Сандалык модульын нелытшым иземдымаш тудын пайдале нелытшым кугемдаш полша, тидлан тушто планет ӱмбалым эскераш да шымлаш шуко аппаратым вераҥдаш лиеш[11].
Проект нерген каласкалымаш
SLIM 2014 ий июньышто DESTINY+ миссий дене пырля астероид деке чоҥештыме шумлык пелефинал ойыркалымашым эртен, а 2015 ий февральыште SLIM илышыш пурташ ойырен налалтын. 2016 ий апрель гыч JAXA кышкарыште проектын статусшым налын. 2016 ий майыште Mitsubishi Electric (MELCO) компаний станцийым ямдылаш контрактым налын[12].
2017 ийыште оксам ойырымаште нелылыклан кӧра SLIM Epsilon нумалше ракет гыч Н-IIA нумалше ракетыш кусаралтын (XRISM рентген обсерваторий дене ик жапыште)[13].
2017 ийлан увер почеш, волтен шындышаш модульым 2021 ийыште колташ палемдыме, но вараракше XRISM шотышто шуйкалымашлан кӧра колтымо жапым 2023 ий 28 август марте кораҥдыме. 28 августышто Кагосима префектурышто Танегасима космодромышто уда игечылан кӧра, ты манмаште мардеж виян пуымылан кӧра, нумалше ракетым колтымым адак кораҥдыме. Колтымаш 15 сентябрь марте палемдалтеш манын, JAXA увертарен[13].
Колтымаш 2023 ий 7 сентябрьыште япон стандарт жап дене 8:42:11 Танегасима космодром гыч лийын (Ёсинобу старт комплекс)[14]. Старт деч вара 14 минутат 9 секунд гыч нумалше ракетын пытартыш тошкалтышыж деч XRISM американ рентген телескоп сайын ойырлен, а 47 минутат 33 секунд гыч SLIM ойырлен[11][15].
2023 ий 25 декабрьыште UTC дене 10:51 (JST дене 16:51) SLIM Тылзе йырысе орбитыш сайын лукталтын[16].
1:14 (JST) 17 январьыште волтен шындаш ямдылалтме этап тӱҥалын. Аппарат волташ кӱлшӧ манёврым ыштен да 32 километр кӱкшытыштӧ йыргешке орбитыш куснен[2].
2024 ий 19 январьыште модуль Тылзе ӱмбаке сайын волен шинчын[8], но волен шинчынже «унчыливуя» — системе ала-мыняр жап аккумулятор деч пашам ыштен, но вашке аппарат малыше режимыш куснен[9].
Паша 29 январьыште угыч тӱҥалалтын. Кече деч тылзышке кечыйол вочмо лук вашталтме деч вара батарей адак кече волгыдым кучен, да JAXA модуль дене кылым уэш ыштен[10].
Тылзе модульын параметрже-влак
Кӱкшыт — 2,4 м, лектын шогышо элемент-влакым шотыш налын, эн кугу лопкыт — 2,7 м, корпус лопкыт — 1,7 м[11].
Яра аппаратын нелытше — 190 кг, грузан нелытше — 210 кг[11].
Туран волен шичмаш — иктаж 100 м[11].
Миссийын ойыртемже
SLIM шке сеҥымашыж годым Мландын спутникше ӱмбак пушкыдын волен шичшан икымше япон тылзылык миссий лийшаш, тыгак ончылгоч пуымо координат дене Тылзышке пеш чот туран волтен шындыме икымше тылзылык аппарат лийшаш. Туран волтен шындыме шумлык палемдыме рашлык 100 м экшыкым ыштен сеҥа. Таҥастараш, «Аполлон-11» тылзылык модульын волен шичме туралыкше 20 м лийын. SLIM пеш изи Сиори кратер лишне (13,3° кечывалвел широта, 25,2° эрвел долгота)[17] Кирилл кратерын эрвел ужашыштыже UTC дене 15:20 2024 ий 19 январьыште тылзыш волен шинчын (JST дене 00:20 2024 ий 20 январьыште)[11][4]. Кратер Нектар Теҥыз воктен верлана.
Луноход-влак
Станций Тылзышке кок изи луноходым намийышаш:
- Lunar Excursion Vehicle 1 (LEV-1)- тиде тӧрштылмӧ механизм дене кайышаш луноход. Тушко Мланде дене вияш кылан оборудованийым, шинчалан койшо волгыдан кумда угылан камер-влакым, изирак электробрудованийым да MINERVA ден OMOTENASHI аппаратлаште кучылтмо гай УВЧ диапазонысо антенне-влакым шыҥдарыме[11].
- Lunar Excursion Vehicle 2 (LEV-2) але Sora-Q — Tomy, Sony Group да Дошиш университет дене пырля JAXA-н ыштыме изи вездеход-трансформер. Ровер 250 г нелытан да тушко ко изи камерым шыҥдарыме. LEV-2 Тылзыште кошташ шке формыжым вашталтыл кертеш[11].
Чоҥештыме план
SLIM миссийын чоҥештыме траекторийже
Чоҥештымаш 4–6 тылзым айлышаш улмаш (жап кужыт икмыняр фактор деч, тидын шотыштак аппаратын могай улмыжо деч шога), да SLIM-ым Тылзе ӱмбаке 2024 ийыште волтен шындаш палемдалтын. Кужун чоҥештымаш топливе аныклаш виктаралтше неле тракторийлан кӧра лийын[18][19][20].
Тыгак ончо
- Тылзысе кокымшо ӱчашымаш
- Кагуй
- Lunar Gateway
Палемдымаш
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 SLIM. Gunter's Space Page. Дата обращения: 17 шорыкйол 2024.
- ↑ 2,0 2,1 小型月着陸実証機（SLIM）の着陸降下準備フェーズへの移行について (яп.). Официальный сайт JAXA. Дата обращения: 17 шорыкйол 2024.
- ↑ 3,0 3,1 Japan's SLIM precision moon lander enters lunar orbit, JAXA says. The Japan Times (26 теле 2023). Дата обращения: 15 шорыкйол 2024.
- ↑ ТАСС (1 теле 2023). Дата обращения: 16 шорыкйол 2024.
- doi:10.1016/j.ast.2022.107503. Дата обращения: 15 шорыкйол 2024.
- ↑ Brian Wang. Japan Three Weeks From Precision Moon Landing Attempt (англ.). Next Big Future (27 теле 2023). Дата обращения: 15 шорыкйол 2024.
- ↑ Япония уточнила время посадки модуля SLIM на Луну. Lenta.ru (6 теле 2023). Дата обращения: 15 шорыкйол 2024.
- ↑ ТАСС (19 шорыкйол 2024). Дата обращения: 19 шорыкйол 2024.
- ↑ РБК (25 шорыкйол 2024). Дата обращения: 31 шорыкйол 2024.
- ↑ 10,0 10,1 Японский лунный модуль SLIM ожил — Солнце посветило на него с нужной стороны. 3Dnews.Daily.Digital.Digest. (29 шорыкйол 2024). Дата обращения: 31 шорыкйол 2024.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 11,7 11,8 Moon Sniper SLIM Project (яп.). Japan Aerospace Exploration Agency. Дата обращения: 15 шорыкйол 2024.
- ↑ Japanese lunar lander to be built by Mitsubishi Electric. Nikkei Asia (18 ага 2016). Дата обращения: 15 шорыкйол 2024.
- ↑ 13,0 13,1 Запуск первого японского лунного модуля отменили в последний момент. iXBT.com (28 сорла 2023). Дата обращения: 16 шорыкйол 2024.
- ↑ Прямая трансляция пуска РН H-IIA с миссией XRISM/SLIM. Всё о космосе (журнал) (27 сорла 2023). Дата обращения: 16 шорыкйол 2024.
- ↑ Successful Launch of the X-ray Imaging and Spectroscopy Mission (XRISM) and the Smart Lander for Investigating Moon (SLIM). JAXA (7 идым 2023). Дата обращения: 16 шорыкйол 2024.
- Коммерсант (издательский дом) (26 теле 2023). Дата обращения: 16 шорыкйол 2024.
- ↑ SLIM Project Press Kit. JAXA. Дата обращения: 17 шорыкйол 2024.
- ↑ XRISM и SLIM стартовали: первый будет изучать Вселенную с помощью рентгеновских лучей, второй отправится на Луну Источник: New-Science.ru https://new-science.ru/xrism-i-slim-startovali-pervyj-budet-izuchat-vselennuju-s-pomoshhju-rentgenovskih-luchej-vtoroj-otpravitsya-na-lunu/. Новая наука (7 идым 2023). Дата обращения: 16 шорыкйол 2024.
- ↑ Лунный снайпер: Япония «прицельно» отправила на Луну посадочный модуль. BBC (7 идым 2023). Дата обращения: 16 шорыкйол 2024. Архивировано 8 идым 2023 года.
- ↑ Япония запустила в космос рентгеновский телескоп XRISM и лунный модуль SLIM. Модуль высадится на Луну в 2024 году. N + 1 (7 идым 2023). Дата обращения: 16 шорыкйол 2024.
Литератур
- Takahiro Tanaami, Yoshiaki Takeda, Norifumi Aoyama, Syoto Mizumi и др. Crater Detection using Haar-Like Feature for Moon Landing System Based on the Surface Image (англ.) // The Transactions of the Japan Society for Aeronautical and Space Sciences, Aerospace Technology Japan : журнал. — 2012. — December. — doi:10.2322/tastj.10.Pd_39.
- Hayato Miyazaki, Hiroki Tanji, Hiroyuki Kamata. A Study on Correspondence Point Search Algorithm Using Bayesian Estimation and Its Application to a Self-position Estimation for Lunar Explorer (англ.) // Methods and Applications for Modeling and Simulation of Complex Systems : журнал. — 2023. — October. — P. 60—70. — doi:10.1007/978-981-99-7243-2_6.