Рунет (термин)

РУВИКИ — эрыкан энциклопедий гыч материал
Тергыме статья
«Рунетын премийжын» логотипше

«Руне́т» термин» (ru — Российын, руш йылмын але доменын лӱмжын кодшо + net — «вот») — шуко значениян умылымаш, тудо ончыкта: 1) Интернетын руш йылман ужашыже; 2) Интернетын Российысе ужашыже; 3) .ru доменыште Интернет.

Терминым умылтарымаш

Тӱрлӧ умылтарымашлан келшышын «Рунет» терминын тыгай дефиницийже уло:

  1. Руш Интернет (Интернетысе чыла доменлаштат руш йылман да (але) Российлан мелын улшо сайт-влак)[1].
  2. Интернет вотын Российысе ужашыже[2] (2018 ийыште РФ ФАС «Рекламе нерген» Тӧртыкым умылтарымыже годым Рунетыш .ru, .su и .рф домен-влакым веле пуртен)[3].
  3. .ru доменысе Интернет (2004 ийыште «Рунетын премийжым» ыштыме годым «Рунетлан — 10 ий» манын пеҥгыдемден ойлалтын[4].
  4. Руш йылман ресурс кеч-могай доменыштат верланен сеҥа (але доменже ок лий гынат йӧра), а келшен толшо сервер-влак физически тӱнямбалысе кеч-могай элыштат лийын кертыт. Рунетыш утларакше www сайт-влакым веле огыл, но тыгак колтылмашын руш йылман почто спискыштым, IRC-конференцийым, FTP-серверым, локальный вотым да т. м. пуртат. Нунын дене кеч-могай элынат рушла кутырышо гражданже-влак пайдаланен кертыт[5]. «Яндексын» лӱмдалтмыже почеш Рунетыш йылме деч моло вес критерий дене пурташ ок лий[1]. Технически Рунетым руш кириллике кодировко дене пален налаш лиеш[5].

Терминын историйже

Рунетлан Интернетын ужашыже семын вияҥашыже тудым чумырымо пагытыште Интернет деч ӧрдыжтӧ Фидонет да BITNET гай компьютер вотын руш йылман пайдаланышыже-влак шӱкалтышым ыштеныт[6][7]. СССР-ыш интернет-технологий-влак 1980 ийла тӱҥалтыш гыч «Академсеть» ден Usenet вотла гоч пурен шогеныт[8]. Нине вот дене ушнышо—влакын ушемышт шке киберкультурыштым ыштеныт, тидын годым вот-влак деке ушналт кертдыме ПК пайдаланыше-влакынат шке вот культурышт шочын, — тудо «флоппинет» жаргон лӱмым налын[9]. Тыгеракын, Рунет — тиде пеш кугу интернет-культурын руш йылман ужашыже[10].

.ru домен лӱм гыч да англичанла net («вот») гыч ыштыме «Рунет» лӱм кучылтмашке 1990 ийла мучаште уло кертмын шыҥен пурен. Мутым 1997 ий шошым руш йылман регулярный манме ик эн тӱҥалтыш вот колонкын авторжо Раффи Асланбеков шонен луктын да шкенжын руш йылман интернет-культур мутланымашын тунамсе тӱшкашкыже шыҥдарен, тушто термин вашке иланен[11]. Туге гынат пайдаланыше-влакын икмыняр ужашыже терминым шылтален, тудым пеш сайынак йоҥгалтшылан шотлен огыл[12].

2000 ийыште мут кугу буква дене «Рунет, -а (Российысе Интернет)» ой дене РАН-ын В. В. Лопатинын редакциян орфографий мутерышкыже — «Грамота.ру». кугыжаныш йылме порталын тӱҥ мутерышкыже — пурен[13][14]. 2005 ийыште тудо Д. Э. Розентальын орфографий мутерышкыже пурен[15].

Тыгаяк принцип почеш ончычсо СССР-ыш пурышо эл-влакын Интернет сегментыштымат манаш тӱҥалыныт. Тыге, «казах» Интернет пелен (казах йылман сайт—влак пелен) «Казнет» лӱм пеҥгыдемдалтын[16], белорус пелен «Байнете»[17], украинла — «Уанет», узбекла — «Узнет» да т. м. Нине кундем-влакым шукыж годым чӱчкыдынак Рунетыш пуртат, вет тушто руш йылме шарлен. Тидак Татнетлан келшен толеш (Интернетын татарла ужашыже), Рунетыш тудо ужашын веле пура[18][19]. РФ кӧргыштӧ ресурсын моло локальный ушемыштат, Чӑвашнет гай, шке лӱман лийын сеҥат[20]. Нине вотлашке ушнышо-влакын шуко йылман улмышт нуным ик жапыштак тӱрлӧ ушемыш пурташ шотлан толшым ышта. Тыге, Узбекистаныште шочшо мер пашаеҥ Евгений Скляевский ик жапыштак Узнетын да Рунетын пашаенже улеш, молан манаш гын узбекланат, руш пайдаланыше-влакланат мелын улшо проект-влакым вияҥден шоген[21][22].

Рунетым шымлыше еҥ-влак палемдат: руш йылман Интернет вес йылман интернет-культур деч ойыртемалтше посна вияҥме корным эртен[23]. Эн ончычак СССР-ын кугу кумдыкшо амалым ыштен, тидлан кӧра цифран кыл вотын вияҥмыже, мутлан, таҥастарен ончымаште изи улшо Европышто тыгай вотын вияҥмыжлан келшыше огыл[24]. Кугу шӱкалтышым совет наукысо моткоч шкешотан илышкыл шӱлыш ыштен, тудо цифран вот шумлык шонымашым шаркалаш полшышо йырвел лийын. Касвел эллаште эр Интернет еҥ-влакым коммерцийлык йӧн дене сымыстарен гын, ончыч СССР-ыште илыше-влак эн ончычак литератур ден публицистике деке мелын лийыныт[25] — шымлыше-влак тидым Рунетын «литератур рӱдылыкшӧ» маныт[26].

Терминым кугыжаныш кӱкшытыштӧ кучылтмаш

Кызытсе жапыште «Рунет» мут «Рунетын премийже» — «Интернет вотын Российысе сегментшым вияҥдымашке надырлан РФ-н ий еда премийже» — лӱмыштӧ кучылталтеш. Тиде награде 2004 ийыште, .ru доменлан лу талык темме ийын, РФ ФАПМК-н полшымыжо ышталтын, а идалык гыч тиде ведомствын патронатше дене кугыжаныш награде статусым налын[27]. Мутым Дмитрий Медведев шке ойлымаштыже эреак кучылтеш[28][29][30], СМИ тыгак терминым чолган кучылтыт да ий еда Рунет Кечылан материалым луктедат[31][32][33][34][35][36].

Тыгак ончо

  • Рунетын историйже
  • Байнет
  • Узнет

Палемдымаш

  1. ↑ Яндекс.Словари. Дата обращения: 17 ӱярня 2024. Архивировано из оригинала 10 ага 2013 года.
  2. ↑ Лауреаты Премии Рунета (2004 год). 10 лет российскому Интернету. Дата обращения: 17 ӱярня 2024. Архивировано из оригинала 25 пеледыш 2012 года.
  3. РБК (16 ага 2018). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  4. ↑ Лауреаты Премии Рунета (2004 год). 10 лет российскому Интернету. Дата обращения: 17 ӱярня 2024. Архивировано из оригинала 25 пеледыш 2012 года.
  5. ↑ 5,0 5,1 В России протестировали работу Рунета без глобальной сети: как он будет работать. Хайтек (22 сӱрем 2021). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  6. ↑ Создан первый узел ФИДО в регионе 50 (Россия). NetHistory.ru. Дата обращения: 17 ӱярня 2024. Архивировано из оригинала 3 кылме 2011 года.
  7. Афиша Daily (6 вӱдшор 2016). Дата обращения: 17 ӱярня 2024. Архивировано из оригинала 6 вӱдшор 2016 года.
  8. ↑ Лосев Г. М., Пономарёв В. М., Рябов Ю. Ф., Юсупов P. M. Академическая компьютерная сеть С.-Петербурга. Виртуальный компьютерный музей. Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  9. LiveJournal (18 вӱдшор 2021). Дата обращения: 17 ӱярня 2024. Архивировано 3 ага 2021 года.
  10. ↑ Рунет: история, топ сайтов и самые популярные блоги. Pakhotin (16 шорыкйол 2019). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  11. РЕН ТВ (6 вӱдшор 2023). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  12. ↑ Россия углубляется в интернет. LibyMax (7 вӱдшор 2010). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  13. ↑ Лопатин, Нечаева, Чельцова, 2002.
  14. Forbes (5 вӱдшор 2019). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  15. ↑ Розенталь, 2005.
  16. ↑ Об утверждении Правил регистрации, пользования и распределения доменных имен в пространстве казахстанского сегмента Интернета. РГП на ПХВ «Институт законодательства и правовой информации Республики Казахстан» Министерства юстиции Республики Казахстан (13 ӱярня 2018). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  17. ↑ Трудности перевода и самоидентификации. Расставить все точки перед «by» пока не удаётся. Дата обращения: 17 ӱярня 2024. Архивировано из оригинала 18 шыжа 2011 года.
  18. ↑ Сравнительный анализ понятий «Рунет» и «Казнет». EL.kz (14 шыжа 2015). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  19. ↑ «Звёзды Татнета» зажглись в четвёртый раз. NNIT.ru (13 идым 2006). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  20. ↑ Алексеев И. В. Аудитория чувашского Интернета составляет 2 млн человек. Отделение журналистики ЧГУ им. И. Н. Ульянова. Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  21. ↑ Сенсация: один из самых активных блоггеров и интернет-деятелей в Узбекистане остался без интернета. uForum.uz (18 пургыж 2013). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  22. ↑ Рунет за пределами .RU. Россия и соотечественники (7 вӱдшор 2008). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  23. ↑ Вышла биография основателя Рунета Антона Носика. Беседуем с автором книги, 2022-11-30, <https://rg.ru/2022/11/30/geroj-svoego-vremeni.html>. Проверено 17 ӱярня 2024.. 
  24. Forbes (27 теле 2017). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  25. Новый журнал (пеледыш 2011). Дата обращения: 17 ӱярня 2024. Архивировано из оригинала 18 шорыкйол 2014 года.
  26. ↑ Долгополов А. Дискуссия о сетературе в Рунете. Научно-культурологический журнал (7 пургыж 2005). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  27. Lenta.ru (29 сорла 2005). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  28. ↑ «Дмитриев Медведевых нашёл 630, часть из них очень похожа на меня, просто одно лицо». Вступительное слово избранного президента РФ Д. Медведева на XII Российском интернет-форуме. Кремль.org (3 вӱдшор 2008). Дата обращения: 17 ӱярня 2024. Архивировано из оригинала 7 вӱдшор 2008 года.
  29. ↑ Медведев: РФ может сделать Рунет автономным, но не хочет до этого доводить, 2021-02-01, <https://tass.ru/obschestvo/10587069>. Проверено 17 ӱярня 2024.. 
  30. Lenta.ru (2 пеледыш 2011). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  31. Вести.ру (7 вӱдшор 2021). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  32. ↑ Суверенный рунет набирает скорость, 2019-01-18, <https://www.kommersant.ru/doc/3855920>. Проверено 17 ӱярня 2024.. 
  33. Коммерсантъ (1 ага 2019). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  34. Lenta.ru (7 пургыж 2008). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.
  35. ↑ В Москве представили лауреатов «Премии рунета», 2023-12-15, <https://tass.ru/obschestvo/19554391>. Проверено 17 ӱярня 2024.. 
  36. Forbes (5 вӱдшор 2019). Дата обращения: 17 ӱярня 2024.

Литератур

  • Вовченко Т. О., Кузьмин С. К., Поляк Ю. Е. Информационные ресурсы Internet. Краткий справочник. — М.: Эко-Трендз, 1996.
  • Горностаев Ю. М. Международная компьютерная сеть INTERNET. — М.: Эко-Трендз, 1993.
  • Здоровец Я. И. Политический Рунет: Что есть Что. — М.: ЦПИ, 2004. — 100 с.
  • Конрадова Н. А. Археология русского интернета. Телепатия, телемосты и другие техноутопии холодной войны. — М.: Corpus, 2022. — 288 с. — (Primus). — ISBN 978-5-17-136499-1.
  • Котин М. Пионеры Кремниевой долины. История первого стартапа из России, покорившего мир. — М.: Манн, Иванов и Фербер, 2021. — 256 с. — ISBN 978-5-00-146098-5.
  • Криволап А. Д. Рунет: новое созвездие в галактике интернет. — [Б. м.]: Издательские решения, 2017. — 148 с. — ISBN 978-5-44-837956-7.

Кылвер-влак

"https://mhr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Рунет_(термин)&oldid=358423" гыч налме