Марий Эл Республикыште туризм

Шереметевын замокшо

Марий Эл Республикыште туризм — Марий Эл Республикын илышкыл-экономике могырым вияҥаш полшышо пеш кӱлешан алан, кудын кумдыкыштыжо, туристым сымыстарыше, шкешотан пӱртӱс ден тӱвыра вер-влак улыт.

Марий Эл Республикысе туризмын тӱҥ йогынжо-влак тыгай шӧрын гыч ышталтыт: этнографий, ялозанлык, пӱртӱс поянлык, йоча да самырык-влаклан (тунемме), спорт, паломник (юмыйӱла), эмлыме да тазаҥдыме, вӱд-круиз да илышкыл.

Туризмын вияҥме историйже

Тыгак ончо: Марий Эл Республикын историйже

Марий Эл Республик Европо ужашын Российысе кумдыкыштыжо верланыме ойыртемжылан кӧра экологий шотышто ик эн сай мландылан шотлалтеш, тыште куатле пӱртӱс да верысе калыкын илыш-йӱла ден тӱвыраже сайын аралалт кодын. Россий Федерацийын тиде кумдыкеш туризмын тӱрлӧ шӧрынжым вияҥдаш чыла йӧн уло.

Тыште финн-угор йылме ешыште улшо марий калыкын тӱвыра йӱлаже ден историйже аралалтеш. Марий-влак Юл кундемысе моло калык-влак дене кылым кучен илат: татар, руш, удмурт, чуваш, мордва да моло денат.

Марий Эл Республикын кумдыкыштыжо турист объект-влак радамыш пурат:

• Пӱртӱс да тӱвыра югыпого поянлык (223 историй ден тӱвыра шарныктыш-влак, 5-ше федерал кӱкшытан), 58 поснак аралыме пӱртӱс кумдык, нунын кокла гыч 3 федерал кӱкшытан;
• Тоштер-влак (республикысе, муниципал, частный да краеведенийысе), 6 профессионал театр, лу дене шкешотан спорт оралте-влак (манеж, стадион, 4 ий полат, бассейн-влак, кап-кыл тӱвыра да тазаҥдыше комплекс-влак);
• Санаторий да тазаҥдыше вер-влак, 30 наре каныме да турист комплекс-влак улыт.

Ий еда туристым ончымо пашам саемдыме да толшо уналан экскурсийыште шотан полышым пуымо шотышто Марий Элыште пашам ыштыше экскурсийым вӱдышӧ, кусарыше-гид, вӱдышӧ-инструктор-влакын акредитацийышт эртаралтеш. Турист индустрийлан пашаеҥ-влакым республикысе кум тунемме заведений негызеш ямдылат: Юл кундемысе кугыжаныш технологий университет, Марий кугыжаныш университет да Сатулымо-технологий колледж.

2018 ий 1 январьлан Марий Эл Республикын турист ден экскурсий маршрут реестрышкыже 1699 корным да самырык-влаклан ямдылыме программе-влакым пуртымо, нунын кокла гыч 139-ше йоча ден самырык-влак пӧлеклалтын. «Марий мландын ӧрыктарыше велже» да «Йоҥго кӱслеан кундем» лӱман бренд корно-влакым Россий Федерацийын тӱвыра министерстве пеленысе Импорталмаштыш шотышто комитетше сайлан шотлен да российысе турператор-влаклан темлен. Марий Эл Республик «Куатле Юл корно», «Чонан урок-влак» да «Мыйын Россием» федерал проектлашке чолган ушна.

Верысе юпого

Марий этнографий тоштерыште мардежвакш

• Йошкар-Оласе Брюгге Какшансер
• Патриаршын кумдыкшо
• Чарла кремль
• «Латкок апостол» шагат
• Благовещенск башне

Благовещенск башне

• Шереметевын замокшо
• «Кугу Какшан» кугыжаныш пӱртӱс заповедник
• В. И. Романов лӱмеш Марий этнографий тоштер
• «Теҥыз шинча» вӱд мушкын наҥгайыме дене шочшо ер
• Козьмодемьянск ола
• Визымйыр ял

Тот-Ер

Этнографий туризм

Марий Эл Республикыште этнографий туризм тӱрлӧ калыкын — марийын, рушын, татарын да молынат — ик мландым пайлен, ваш келшен илымыштлан кӧра вияҥеш. Турист-влаклан ты калык-влакын илыш-йӱлаштым, тӱвыраштым, сий-кочкышыштым, оралтым чоҥымо ойыртемым да йӱлаштым таҥастарен ончаш йӧнан экскурсий-влак темлалтыт. Туристлан калык-влакын йӱлаш пурышо пашаштымат ужаш оҥай: маритӱр, арама воштыр дене пидмаш, мочылам да моло ӱзгарым тодын ыштымаш, ир мӱкшын мӱйжым кӱзымаш да т. м..

Этнографий туризмыште поснак чапланеныт Козьмодемьянск оласе В. И. Романов лӱмеш кава йымалысе виш этнографий тоштер, Кужэҥер велне «Визымйыр марий этнографий ял» турист-тазалык комплекс, Морко велне Унчо этнографий комплекс да Шернур велне А. Конаков лӱмеш Шернурысо тоштер-ончер комплекс.

Ялысе туризм

Марий мландыште ялысе туризм сай экологий илыш йӧнлан, шкешотан пӱртӱс поянлыклан да ойыртемалтше тӱвыралан кӧра вияҥеш. Ял туризмын негызше — туризм-тазалык комплекс-влак.

Ялысе туризмлан кугу тӱткыш ойыралтеш: тиде кундемын шкешотан тӱвыра-историй, кумдык ойыртемын сылнылыкше да илышкыл-экономике ойыртемже дене умылтаралтеш. Маршрут ден программе-влак Параньга, Оршанке, У Торъял, Шернур, Морко да Кужэҥер районлашке, тыгак Козьмодемьянск олаш кошташ ямдылалтыныт.

Экологий туризм

Марий Эл экологий туризмлан йӧнан улмыж дене палыме. Тудын вияҥмыже поян пӱртӱслан да верысе калык-влакын аралалт кодшо тӱвыраштлан кӧра лийын. Республик кумдыкышто федерал ыҥан кум заповедник, калыкле парк (шындер) ботанике сад улыт. Экотуризмлан эн оҥай пӱртӱс объект-влак коклаште Марий-Виче курыкйолым, Юлын пурла сержым, «Марий Чодыра» калыкле паркым да вӱд мушмо дене лийше сылне пӱртӱсан Яльчик, Теҥыз шинча да Таир ер-влакым палемдаш лиеш.

Яльчик ер

Йоча туризм

Марий Эл Республикыште йоча туризм тыште илыше калык-влакын историйышт, тӱвырашт да йӱлашт дене палыме лийме, этнокорнылан кӧра вияҥеш. Тиде йогын кышкарыште республикын ола ден районлашкыже лектын коштыт, модыш программе, тренинг, калык мастар-влак дене вашлиймаш-влак эртат. Марий Эл Республик тунемме-экскурсий туризмын «Илыше урок» федерал программышкыже ушнен. Йоча туризмым вияҥдыме годым школьник-влакын этнографий шинчымаш кӱкшытышт шотыш налалтеш.

Спорт туризм

Туризмын тиде видше «Шошо призыв» йолешке дистанцийлаште спорт туризм дене пӱтынь российысе таҥасымашым эртарыме дене чолган вияҥеш. 2024 ийыште Российын тӱрлӧ велже гыч 124 команде ушнен, а стартыш чылаже 1718 спортсмен лектын. Тылеч посна регионысо спорт кумдыкышто тӱрлӧ кӱкшытан сбор ден таҥасымаш-влак чӱчкыдын эртат.

Паломник-влакын туризмышт

Марий Эл Республикыште турист-влак юмыйӱлам шуктымо оралтылашке, вуй савыме верлашке коштыт, верысе калыкын йӱлаж дене палыме лийыт. Турист-влакым поснак православий черке ден шнуй памаш-влак ӧрыктарат. Мутлан, Йошкар-Олаште шуко храм да моло православий вер-влак улыт: Благовещенье кафедран собор, Воскресенск собор, Юмым шочыктышын Шнуй деч Шнуй Успенийын черкыже, «Юмын Иерусалимыш пурымыжо», «Троеручнице Юмынава юмоҥаште кончымыжо» скульптур-влак, патриарх Алексий II чапкӱ да молат. Турист-влаклан тыгак марий калыкын тӱвыра йӱлаже дене кылдалтше вер-влак оҥай улыт: шнуй ото-влак, памаш, мутлан Токтарсола воктенысе.

Айо туризм

Марий Эл Республикыште айо (пайрем) туризм турист-влакым ушышо шуко тӱвыра, спорт да ончер вашлиймаш-влакым авалта. Кажне ийын ончылгоч шуко тӱрлӧ калыклан келшыше айо кечшот (календарь) возалтеш. Кумдан палыме пайрем-влак коклаште «Бендериадым», регион-влак кокласе «Пеледыш пайремым» регионгокласе «Кугезе мланде» фольклор-этнографий пайрем» да молымат ончыкташ лиеш. Нине вашлиймаш-влак Марий кундемын йӱлаже да тӱвыраже дене палыме лияш, тыгак верысе калыкын унам ончымышт нерген пален налаш йӧным ыштат.

Эмлыше да тазаҥдыше туризм

Туризмын тиде йогынжо яндар пӱртӱс кумдыкышто верланыше шкешотан санаторийлаште канаш да эмлалташ йӧным почеш, мутлан, эмлыше лавыра да минерал вӱд дене тазалыкым вияҥдымаш. Эмлалтмаш, тӱҥ шотышто, шӧн кышкарысе черым, шогымо-коштмо аппаратым, пагар-шоло, шӱлымӧ да эндокрин кышкарым тӧрлымӧ негызеш эрта.

Кумдан палыме санаторийлан «Кечывалвел» / «Южный» да «Ваштар курык» / «Кленовая гора» шотлалтыт, нуно кызытсе медицине арвер да тарман полшымо дене эмлат да каныме, тазаҥдыме шотышто утларак виян тӱвыра поянлыкым темлат. Санаторий да курортлык каныме вер-влак республикысе утларак сылне кумдыкышто верланеныт: Юлсер, Провой, да Медведево велне.

Кундыш-аҥысе заказник, Медведево кундем

Вӱд-круиз туризм

Юл вӱд серын да тудын изи эҥер-влак олыклаште верланымылан кӧра вӱд-круиз туризм сайынак вияҥын. Круиз маршрут-влак республикын кумдыкшо гоч, тидын шотыштак Козьмодемьянск, Волжск да Юрино гоч эртат.

Шотлымаш

Республик кумдыкышто 39 турагенстве да 8 турператор пашам ыштат. Йошкар-Олаште «Йошкар-Оласе историй тоштер» МБУК негызеш Турист-увер рӱдер-влакым ыштыме, республикысе муниципал кумдыклаште турист-увер рӱдерын пашажым рӱдӧ тоштер-влак шуктат.

Марий Эл Республикыште турист-влакым вераҥдаш 70 наре тӱшка йӧн дене 2,3 тӱжем веран фонд уло, ты чот эре кугем толеш. Республикын турист организацийлаштыже тыршыше еҥ-влакын чотышт 1500 утла.

2020 ийыште, пандемийлан кӧра турист-влакын чотышт 230 тӱжем марте волен. 2021 ийыште Марий Эл Республикыш 480,6 тӱжем турист ден экскурсант-влак толыныт, а 2022 ийын икымше пелыштыже — 293 тӱжем. Турист-влак йогынын шукеммыже федерал СМИ-лаште кундемысе айо вашлиймаш-влак нерген кумдан каласкалыме дене кылдалтын.

2023 ийысе иктешлымаш ончыктен: Марий Элыш миллион утла корныеҥ толын, нуно утларакше Татарстан гыч лийыныт.

Марий Эл Республикыште улыжат 670 тӱжем еҥ ила.

Меат турист йогынын кӱкшӧ сеҥымашкыже шуынна, 2023 ийыште тудо миллионло еҥан лийын. Сбераналитикын шымлымыж почеш, Татарстан гыч толшо турист-влакын чотышт 400 тӱжемыш шуын, тидыже 2022 ий дене таҥастарымаште 37 процентлан шукырак. Тиде кундемыш толшо чумыр турист-влак тӱшкан 43 процентше лиеш.

Лӱдде ойлаш лиеш: Татарстан Марий Элысе турйогыным вияҥдаш полша

— Марий Эл Республикын спорт да туризм министрже Лидия Батюкова

Республикыш толын кошташ келшыше турист-влак тыгай корно-влакым ойырат, мутлан, «Три республики – Чувашия, Марий Эл, Татарстан», / «Кум республике — Чуваший, Марий Эл, Татарстан», тыгак нунылан «Великий Волжский путь» / «Куатле Юл корно» калыкле туркорно келша. Марий Эл Республикын спорт да туризм министерствыштыже увертара, тыште тыгак кӱртньыгорно туризм чолган вияҥеш: 2022—2023 ийлаште республика кӱртньыгорно дене 5 тӱжем туристым вашлийын.

Тыгак ончо

• Кемеров кундемысе туризм
• Воронеж кундемысе туризм
• Псков кундемысе туризм

Палемдымаш

Литератур

• Охотина Наталья Михайловна. Развитие этнографического туризма в Республике Марий Эл // Современные проблемы сервиса и туризма. — 2016. — С. 73—77.
• Васина Светлана Михайловна. Этнокультурное зонирование и развитие туризма в Республике Марий Эл // Сервис в России и за рубежом. — 2017. — С. 38—46.
• Охотина Наталья Михайловна. Развитие сельского туризма в Республике Марий Эл // Сервис plus. — 2018. — С. 26—32.
• Масленникова Елена Геннадьевна. Событийный туризм как приоритетное направление социального развития туристического рынка республики Марий Эл // Социально-гуманитарные знания. — 2023. — С. 9—11.
• Лебедева Татьяна Евгеньевна, Прохорова Мария Петровна. Исследование особенностей формирования туристского продукта в город Йошкар-ОлаЭл // Московский экономический журнал. — 2019.
• М. В. Фролова. Перспективы развития рынка внутреннего и въездного туризма в республике Марий Эл // Вестник Марийского государственного университета. — 2009.
• Долженко Г. П. История туризма в Российской империи, Советском Союзе и Российской Федерации:1696 г. — современность. Ростов-на-Дону: Феникс. 2010. Москва. МарТ. 2010. — С. 301.
• Иванов А. Г., Свечников С. К. История и культура народов Республики Марий Эл: информационно-просветительский сборник. Часть II. История края XIX века и культура народов XIX—XX столетий. Йошкар-Ола: Марийск. кн. изд-во. 2019. — С. 256.
• История Марийской АССР. Эпоха социализма (1917—1987). Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство. 1987. Том 2. — С. 326.
• История туризма М.: Федеральное агентство по туризму. 2014. — С. 256.
• Киржаева В. П. Казанская учительская семинария в политико-правом и культурнообразовательном контексте эпохи // История образования. 2003. № 2. —С. 112—120.
• Логунцова И. В. Индустрия туризма в условиях пандемии коронавируса: вызовы и перспективы // Государственное управление. Электронный вестник. 2020. № 80.— С. 49—65.
• Сепеев Г. А. Основные проблемы этнографических исследований в Марийском НИИ // Материальная и духовная культура марийцев. АЭМК. — Вып. 5. Йошкар-Ола. 1981. С. 5—19.
• Соглашение о взаимодействии в сфере туризма // Официальный сайт Правительства РМЭ.
• Степанов А. Ф. Просветитель С. А. Нурминский (Историко-краеведческий очерк) ЙошкарОла: Марийск. кн. изд-во. 1989. — С. 96.

Кылвер-влак

• Туризм в Марий Эл
• Интервью с министром спорта и туризма Марий Эл Лидией Батюковой на YouTube
• Этнический туризм, Республика Марий Эл на YouTube
• Законодательный документ. Об отдельных вопросах в сфере туризма и туристской деятельности на территории Республики Марий Эл

К:Рувики:Изолированные статьи (страна: Q159)Q98374854Марий Эл Республикыште туризм