Велосипедын кечыже
Велосипедын кечыже (англ. Bicycle Day) — 1943 ий 19 апрель кече, кунам химик Альберт Хофман шоненак, еҥ-влак кокла гыч икымше ЛСД кӧргышкыжӧ налын[1]. Вара «Велосипедын кечыже» тӱвыра умылымашке пурен да тыглай умылымашыш савырнен[2][3]. Улыт тыгай темлымашат, кудышт наркотик субтӱвырам моктен, ий еда пайремлаш темлат[4]. Тидын годым нуно психочолгалык препаратым кучылтмо дене йӧршеш кылдалтын огытыл[5].
Историй
1943 ий 16 апрельыште Хофман, шоналтыде, диэтиламидын кузе шыҥымыжым палыде, парня пушкыдыж гыч тиде веществам шупшылын. Варажым шкеже тидын нерген каласен: «чынак омо»[1][6]. 19 апрельыште тудо, мом ыштымыжым умыленак, 250 микрограмм ЛСД-м кӧргышкыжӧ налын. Икмыняр жап гыч тудо ондак шижме вашталтышым эскерен — вуй пӧрдмаш да пуштыланымаш. Вара вашталтмаш тунар виян лийын, шанчызе шке шонымыжым тичмаш ой дене каласен кертын огыл. Эксперимент годым ӧрыктарыше вашталтмашым шижын, садлан тиде кечым тӱняште икымше гана ЛСД дене ӧрыктарыше опытым ыштыме кече семын палемден.
Лектыш нерген
ЛСД дене вашталтме лектыш нерген Хофман варажым «ЛСД — мыйын йӧсӧ икшывем» (англ. LSD: My Problem Child) книгаште серен. Тудо палемден, шкем шижмыже (пеш эркын кудалмыже) чыным вес семын ончыктен (пеш писын кудалме). Мӧҥгӧ корнысо бульвар тудлан Сальвадор Далин сӱретысе гае чучын. Тудо шонен, пӧрт-влак тыгыде йӱр чӱчалтыш дене леведалтыныт. А корнысо кӱ моклака шукш семын тарванылын[6].
Мӧҥгыжӧ миен шумеке, Хофман ассистентшым эмлышым ӱжаш, пошкудо деч шӧрым налаш йодын, шӧрым тудо аяр дене аяргыме деч келшышылан ойырен налын. Толшо эмлыше пациентын шинчасортаже шарлыме деч моло вашталтышым ужын огыл. Туге гынат Хофман икмыняр шагат вуй уш лугалтше еҥ лийын: тудо шонен, тудым ия-влак вӱдат, пошкудыжо — вувер, пӧртарвер-влак тудым лӱдыктылыныт. Тиддеч вара тургыжланымаш лушкен, тудо тӱрлӧ тӱсан, йыргек, спираль сынан сӱрет-влакым ужын, нуно шинчам кумымо годымат йомын огытыл. Тыгак Хофман ойлен, кудал эртыше автомобильын йӱкшӧ опике сынан кончен. Мучашлан Альберт мален колтен, а эрдене шкенжым изишак нойышыла шижын, ойлымыж почеш, кечыгут кид-йол тарванылмыже чулымлык дене ойыртемалтын[6].
Хофман шке шижме кумылжым сай огыл ойгырымаш семын умылтарен, тиде варажым тудын бед-трипым илен лекмыжым пеҥгыдемдаш полшен[7].
Чапланыше тӱвыраште
1964 ийыште американ психиатр Сидни Коэн The beyond within: The LSD story книгам савыктен[8], кудышто «Велосипедистын кечыже» нерген историйым каласкален. Варажым тиде книга Everyman шанче-популяр сериалын икмыняр ужашыжлан негыз лийын[9][10]. Психоделике стиль дене ончыктымо велосипедан пӧръеҥ сӱрет контркультурышто кумдан чапланен. Поснак чапланен «blotter art» (промокашкысе сымыктыш) — вуйушым вашталтыше веществоан але тудым алмаштыше, «марке» набор дене келыштарыме сӱрет[11][12]. 2019 ийыште иллюстратор Брайан Бломерт «Велосипед кечылан» тыгаяк лӱман комиксым пӧлеклен[13]. 2020 ийыште Netflix компаний «Хорошего трипа: Приключения под психоделиками» документ фильмым луктын. Тушто ЛСД кучылтмо нерген Кэрри Фишер, Стинг, Шепард Фейри да ятыр молат каласкаленыт. Фильмыште, ик анимаций ужашыште тыгак «Велосипедын кечыж» нерген историй ончыкталтеш[14].
Тыгак ончо
Палемдымаш
- ↑ 1 2 Елизавета Ивтушок. Небо в алмазах. nplus1.ru. Дата обращения: 3 пеледыш 2021. Архивировано 3 пеледыш 2021 года.
- ↑ Trina Calderon, Trina Calderon. Flashback: LSD Creator Albert Hofmann Drops Acid for the First Time (амер. англ.). Rolling Stone (19 вӱдшор 2018). Дата обращения: 3 пеледыш 2021. Архивировано 3 пеледыш 2021 года.
- ↑ John Horgan. Tripping in LSD's Birthplace: A Story for "Bicycle Day" (англ.). Scientific American Blog Network. Дата обращения: 3 пеледыш 2021. Архивировано 16 пеледыш 2021 года.
- ↑ Trisha McMillan. Bicycle Day (амер. англ.). Catalyst Magazine (30 ӱярня 2013). Дата обращения: 3 пеледыш 2021. Архивировано 11 ага 2021 года.
- ↑ Las 5 mejores formas de celebrar el día de la bicicleta: ¡feliz día del LSD! (исп.). Buy Magic Mushroom, Magic Truffles and Microdosing for creative & spiritual enhancement, or anti-depressant. (15 вӱдшор 2021). Дата обращения: 4 пеледыш 2021. Архивировано 4 пеледыш 2021 года.
- ↑ 1 2 3 Albert Hofmann. LSD: My Problem Child. — OUP Oxford, 2013-03-28. — 246 с. — ISBN 978-0-19-963941-0. Архивысе копий 3 пеледыш 2021 гыч
- ↑ Facebook, Twitter, Show more sharing options, Facebook, Twitter, LinkedIn. In 1943, a scientist took a bike ride on LSD. Brian Blomerth illustrates his historic trip (амер. англ.). Los Angeles Times (26 пеледыш 2019). Дата обращения: 3 пеледыш 2021. Архивировано 3 пеледыш 2021 года.
- ↑ Sidney Cohen. The Beyond Within: The LSD Story. — Atheneum, 1972. — 350 с. Архивысе копий 3 пеледыш 2021 гыч
- ↑ "Everyman" The Beyond Within: The Rise of LSD (TV Episode 1986) - IMDb (амер. англ.). www.imdb.com. Дата обращения: 3 пеледыш 2021. Архивировано 10 пургыж 2017 года.
- ↑ The Beyond Within: The Rise of Lsd (1986) (англ.). BFI. Дата обращения: 3 пеледыш 2021. Архивировано 3 пеледыш 2021 года.
- ↑ What's the connection between LSD and bicycles? 12 artists take viewers on a psychedelic two-wheeler trip - Photos News , Firstpost. Firstpost (19 вӱдшор 2021). Дата обращения: 4 пеледыш 2021. Архивировано 4 пеледыш 2021 года.
- ↑ The 1xRUN Bicycle Day Collection (англ.). 1XRUN. Дата обращения: 4 пеледыш 2021. Архивировано 4 пеледыш 2021 года.
- ↑ Brian Blomerth'sBicycle Day (амер. англ.). Anthology. Дата обращения: 3 пеледыш 2021. Архивировано 3 пеледыш 2021 года.
- ↑ Have a Good Trip (2020) (амер. англ.). m.imdb.com. Дата обращения: 3 пеледыш 2021. Архивировано 3 пеледыш 2021 года.
Литератур
- Хофман, Альберт, «ЛСД — мой трудный ребёнок»